In mijn kindertijd is er wel eens een Zwarte Piet bij ons thuis geweest en ik vond het angst aanjagend. Er waren toen (jaren 50) natuurlijk niet veel zwarte mensen in mijn geboorteplaats Utrecht en ze waren zeker niet in middeleeuwse kledij. Dus dat was wennen. Later was daar Humphrey Mijnals, ook zwart, geweldige voetballer van de Utrechtse club Elinkwijk. Nog weer later (jaren 90) vierden we Sinterklaas met onze eigen kleine en heel erg blonde meisjes. Zwarte Piet kwam bij ons thuis, maar ik geloof niet dat onze kinderen bang voor hem waren.
Piet als unieke knecht
Als ik Piet zag (in het echt een buurvrouw) moest ik nooit denken aan een slaaf, een neger, een onderdrukte allochtoon, een stereotype beeld van de zwarte mens, enzovoorts. Zwarte Piet leek nergens op. Hij was een volstrekte unieke knecht van Sinterklaas en woonde meestal (behalve rond 5 december) in Madrid, waarbij hij (of zij), zoals het Goede Doel dat ook al zong, er in zijn vrije tijd opvallend bleekjes uitzag. Het Sinterklaasfeest was, zo leek het, een onschuldig familiefeest met Zwarte Piet als onmisbare aanvulling.
Zwarte Piet is racisme
Toen was daar in 2011 opeens Quinsy Gario die samen met Jerry Afriyie de leuze “Zwarte Piet Is Racisme” verzon. Hij verscheen enige tijd geregeld op de televisie om zijn afkeer van de figuur van Zwarte Piet te uiten. Hij vond de rol van Zwarte Piet een stereotypering alsof alle zwarte/donkere mensen net zo ‘lollig’ doen als de Zwarte Pieten. Gario zag alle verdedigers van het Sinterklaasfeest als racisten. Daarmee was de argeloosheid van het Sinterklaasfeest natuurlijk wel verdwenen omdat er nu een element was ingeslopen (racisme) dat heel veel mensen (waaronder ikzelf) nooit zo bedoeld hadden. Sommige verdedigers van het ‘instituut’ werden zo boos om de klachten van Gario dat ze aangifte tegen hem deden “wegens smaad en aantasting van goede naam en eer.”
Gloria Wekker: Zwarte Piet maakt kinderen racistisch
Inmiddels waren dus vele anderen zich met de discussie over Zwarte Piet aan het bemoeien. Zo was daar antropoloog Gloria Wekker die betoogde dat de bewering van witte mensen dat Zwarte Piet geen symbool van racisme is net zo min indruk maakte als wanneer mannen zouden zeggen dat er geen seksisme is in Nederland. Niet echt een overtuigend argument van Wekker, want natuurlijk is er seksisme en natuurlijk is er racisme, maar zoals niet iedere man een seksist is, zo zal voor veel mensen (opnieuw: waaronder ik) de steun voor de traditie van Zwarte Piet niet op racisme gebaseerd zijn.
Mevrouw Wekker maakte het erg bont met de bewering dat door de figuur van Zwarte Piet het racisme een integraal onderdeel van de opvoeding van kinderen in Nederland is geworden. Er was geen enkel bewijs voor de laatste stelling van Wekker. Integendeel, er bestaat onderzoek dat liet zien dat Zwarte Piet weinig met racisme te maken had. Zo bleek uit een studie van Judi Mesman en anderen van de Universiteit van Leiden dat blanke kinderen Zwarte Piet als een aardige clown beschouwen en hem (of haar!) niet met een zwart persoon identificeren. Kinderen, met andere woorden, worden niet racistisch door de figuur van Zwarte Piet. Men is racistisch (of niet) ongeacht de figuur van Zwarte Piet.
Sunny Bergman: zwart als roet
Toen was daar Sunny Bergman die een documentaire maakte (zwart als roet) over het al dan niet bestaan van racisme achter de figuur van Zwarte Piet. Zij vindt, net als Cario, Zwarte Piet een stereotypering van zwarte/donkere mensen. Ook het beeld van de meester (Sinterklaas) met zijn zwarte knechten (Zwarte Pieten) is volgens haar een racistisch beeld, een verwijzing naar het slavernijverleden.
Het mechanisme van de Zwarte-Pietdiscussie wordt door haar als volgt omschreven: ‘Autochtone’ Nederlanders worden door de anti Zwarte Pieten beschuldigd van racisme omdat ze Sinterklaas vieren (met Zwarte Piet in een belangrijke rol van entertainer). “Mensen voelen zich aangevallen omdat ze nooit een racistisch feest hebben willen vieren.” Dan vervolgt Bergman: “Maar het uiteindelijke slachtoffer is toch degene die onder racisme lijdt, en niet degene die in de verdediging schiet.” Dit punt had ze meer mogen uitwerken.
Zwarte Piet is geen blackface
Er was nog iets merkwaardigs in de documentaire van Bergman. Op een gegeven ogenblik is ze in een park in London als een zwart geschminkte Piet. Dit doet ze kennelijk om verontwaardigde reacties te ontlokken, zodat ze kan zeggen: “zie je wel, het is moreel niet verantwoord om de Zwarte-Piet traditie in stand te houden.” Die verontwaardigde reacties kreeg ze inderdaad: niemand van de aangesproken mensen kon de blackfaces waarderen. Helaas, mevrouw Bergman had daar niets mee bewezen.
Zo kun je namelijk ook bewijzen dat vrouwen in bikini moreel verderfelijk zijn. Laat ze maar een paar minuten aan een strand in Iran of Saoedi-Arabië rond lopen en kijk maar eens wat er gebeurt. Blackface in de Angelsaksische wereld heeft een heel andere oorsprong en betekenis dan Zwarte Piet hier. In de VS werd blackface heel expliciet gebruikt met een racistisch motief, namelijk om Afro-Amerikanen te kleineren. In het VK is blackface eveneens een omstreden praktijk. Het curieuze is dat Bergman dit zelf in haar documentaire ook beschrijft. Waarom dan deze enigszins infantiele scenes?
De Sint wordt bedreigd
De toon van de discussie begon een steeds gewelddadiger karakter te krijgen. Zo kwam Michiel van Zeijl “voor de grap” met het advies de acteur die bij de landelijke intocht Sinterklaas speelt, door het hoofd te schieten. Het kostte hem in een rechterlijke uitspraak 300 euro. Wat heeft Zwarte Piet volgens hem misdaan? Zwarte Piet staat voor Van Zeijl symbool voor ons koloniale verleden waarin de ‘witten’ zich superieur waanden tegenover de ‘zwarten’ die zij niet anders dan als slaaf konden beschouwden.
Het is echter niet waar dat de slavernij geheel aan de blanken toe te schrijven is. Begin 19e eeuw al werd het transport van slaven vanuit Afrika in vrijwel de gehele Westerse wereld verboden. Het verbod op slavernij volgde ruim een halve eeuw later. Daarmee was de handel met slaven en de slavernij niet voorbij. Toen de slavenhandel naar Amerika opdroogde, werden er niet minder mensen in Afrika tot slaaf gemaakt, alleen niet meer door de ‘witten’, maar door de ‘zwarten’ zelf. Zelfs in Liberia, een onafhankelijke staat die gesticht was door ex-slaven uit Amerika, was tot diep in de 20e eeuw minstens een kwart van de bevolking gedwongen werkzaam.
Rogier Meijerink is een maatje van Michael Van Zeijl. Meijerink was ook tegen Sinterklaas. Daarvoor moest hij dan natuurlijk wel uiterst provocerende uitlatingen doen om op te vallen. Dat lukte: hij wist veel aandacht van de pers op zich te richten.
De intocht van Sinterklaas was geen feest meer
De nationale intocht van Sinterklaas liep vervolgens een aantal jaren uit de hand door opstootjes van pro en anti Zwarte-Pietactivisten. Anti-Zwarte-Piet activisten peperden kinderen bij de intocht van Sinterklaas in dat Zwarte Piet helemaal niet bestaat en een uitvinding is van racisten. Pro-Zwarte-Piet activisten bestonden vaak uit hooligans, rechts-extremisten en criminelen, zie hier.
Bergman zegt in haar documentaire dat de Zwarte-Pietdiscussie racistische gevoelens aan de oppervlakte hebben gebracht: “met dat soort vrienden heeft Zwarte Piet geen tegenstanders meer nodig.” Helaas kun je die bewering ook omdraaien: “dankzij de Zwarte-Piet tegenstanders heeft het extreme racisme in Nederland weer aan populariteit gewonnen.”
Dag Zwarte Piet
Zwarte Piet gaat verdwijnen, dat is zeker. Zwarte Piet is zelfs al openlijk wit met roetveegvlekken, de RoetveegPiet. Maar weten we nu ook wat er fout was met Zwarte Piet? De argumenten die de anti-Zwarte-Piet activisten naar voren brachten, waren vooral provocerend en beledigend voor de Zwarte-Pietsupporters. Velen zetten daarom hun hakken in het zand. Het argument van Sunny Bergman dat je moet kijken naar de mensen die last hebben van Zwarte Piet, was overtuigender. Nu bleek recent dat Gerda Havertong, actrice in Sesamstraat, dat al in 1987 gezegd te hebben, zie de video. Donkere kinderen werden ieder jaar als het Sinterklaasfeest in aantocht was, massaal Zwarte Piet genoemd. Voor donkere mensen was het Sinterklaasfeest dan ook geen feest, maar een straf.
Ik heb me dat nooit gerealiseerd, echt waar. Jammer dat ik in 1987 nog geen kinderen had met wie ik naar Sesamstraat en Gerda had kunnen kijken. Dan had ik eerder geweten dat het instituut Zwarte Piet voor zwarte mensen een ramp was. Dan had hij van mij eerder weg gemogen, hoewel de tijd er toen misschien nog niet rijp voor was. Nu wel: Zwarte Piet is dood, leve RoetveegPiet.
