Onlangs stond er een opmerkelijke liefdesverklaring in mijn krant voor Angela Merkel van de journalist Wilma de Rek. Het blijkt een bijdrage aan een boek van (vrouwelijke) journalisten te zijn waarin zij de loftrompet steken over de Duitse bondskanselier. Waarom heeft mevrouw De Rek zo’n grote bewondering voor Angela Merkel? Om heel veel redenen, maar deze twee vielen mij op: “Omdat ze de grenzen van haar land opengooide toen dat nodig was, en de enorme hoon die haar vervolgens overspoelde, lankmoedig onderging. Omdat ze het van onbekende politica tot onbetwiste baas van Europa schopte.” Liefde maakt blind, natuurlijk, en daarom zal het ondergraven van deze twee redenen niet veel helpen om de liefde van De Rek te doven. Hieronder toch een poging het liefdesvuur van De Rek te blussen.
Angela Merkel schaadde het Europese asielbeleid…
Beroemd is de Duitse bondskanselier Angela Merkel door haar slogan “Wir schaffen das” in reactie op de vluchtelingencrisis van 2015. Aan deze slogan is zelfs een Wikipedia-item gewijd. Zij vond het menswaardig om iedereen die zich aan de Europese grenzen meldde als vluchteling, in ieder geval tot Duitsland toe te laten. Was dat nodig, zoals De Rek zegt? Nee, het was zelfs zeer contra-productief.
Er bestaat namelijk een Europees asielbeleid, of je het nu wilt geloven of niet. Dit gemeenschappelijk asielbeleid bestaat al sinds 1999, al is het sindsdien diverse malen gewijzigd. Wat vaststaat in al die wijzigingen is dat de lidstaten de plicht hebben asielzoekers op een eerlijke en gelijke manier te behandelen, zodat in welk land de asielzoekers ook binnenkomen, zij overal eenzelfde antwoord op hun asielverzoek zouden krijgen. Aan die voorwaarde voldeed Angela Merkel niet, want zij liet iedereen zonder meer toe. Andere lidstaten zouden in het vervolg alleen nog maar aan die eis van eerlijkheid en gelijkheid kunnen voldoen door ook heel soepel te zijn tegen vluchtelingen.
Daar zat de Europese pijn, want het soepele toelatingsbeleid van immigranten door Duitsland werd door de andere lidstaten van de EU niet gedeeld. Vooral de Oost-Europese landen, Hongarije voorop, wenste geen massale immigratie van vluchtelingen te tolereren. Integendeel, de grenzen werden gesloten. We zullen natuurlijk nooit zeker weten of Oost-Europese landen de grenzen niet hadden gesloten als Merkel minder genereus tegen vluchtelingen was geweest. Mijn niet toetsbare hypothese zou zijn dat als Merkel in 2015 direct de Turkije-deal (zie hieronder) had omarmd er nergens grenzen gesloten zouden zijn.
… en bruskeerde daarbij de andere EU-lidstaten…
Heeft Angela Merkel de consequenties van haar beleid op het aantal immigranten niet zien aankomen? Was het haar niet duidelijk dat als je de grenzen open zet, de instroom in principe onbeperkt is? Iedereen wil immers in het economische walhalla wonen dat Europa en dan vooral West Europa heet. De hele arme wereld wil dat en die arme wereld is nog steeds erg groot. Natuurlijk gaat het in beginsel om vluchtelingen (daar zijn er potentieel al vele miljoenen van), maar ook economische vluchtelingen proberen gebruik te maken van de open deur.
De open-deur politiek van Angela Merkel was een unilaterale actie. Er was geen overleg met andere Europese landen aan vooraf gegaan. Dat bewijst dat zij eigenlijk geen Europeaan is. Of, in ieder geval, dat ze geen rekening hield met de belangen van de andere EU-lidstaten. Of, misschien moeten we het nog anders zeggen: dat ze niet door had dat een open-deur beleid in één land (Duitsland) noodzakelijkerwijs betekent dat de deuren in alle EU-lidstaten open moesten gaan. De EU-lidstaten zijn immers, vanwege de Schengen-afspraken, communicerende vaten, waardoor zelfstandig asiel- en vluchtelingenbeleid door lidstaten vrijwel uitgesloten is.
… door haar eigen opvattingen op te leggen…
Behalve dan misschien voor Duitsland, dat net als vroeger in Europa zijn eigen gang lijkt te gaan. Deze conclusie ligt wel heel erg ver af van de conclusie die Wilma de Rek trekt. Zij schrijft: “Ze is niet van de strijd, maar van de consensus. Ze blaast zichzelf niet op en maakt zich niet groter dan ze is. Het gaat haar niet om ik, maar om wij”. Ik zie dus een heel andere Angela Merkel dan Wilma de Rek. In haar eerste reactie op de vluchtelingenstroom ging het niet om consensus in de EU, het ging om haar idee van rechtvaardigheid. Kennelijk zien verschillende mensen een heel ander gezicht als ze naar Angela Merkel kijken: Wilma de Rek ziet een halo, ik zie kleine hoorntjes.
… maar zij zwalkte in haar opvattingen
Maar erg consistent was Angela Merkel toch ook weer niet in haar beleid tegenover immigranten. Een jaar na haar Wir-schaffen-das was zij in 2016 ook een enthousiaste verdediger van de zogeheten Turkije-deal, waarbij Turkije beloofde in ruil voor een forse financiële vergoeding vluchtelingen uit met name Syrië niet te laten doorreizen naar Europa.
Hier zegt Merkel dat deze deal beter is voor de vluchtelingen zelf, want het is gevaarlijk in fragiele bootjes de Middellandse zee over te steken en grote sommen geld aan de smokkelaars te moeten betalen. “Het is echt veiliger voor hen om in Turkije te blijven, dichtbij hun thuisland waar de culturele- en de taalbarrières veel lager zijn”. Had ze dat een jaar eerder niet kunnen bedenken?
Angela Merkel is niet de onbetwiste leider in de EU…
Het is een definiërend kenmerk van EU-leiders, onder wie Angela Merkel, dat zij niet met één mond spreken. Neem bijvoorbeeld de oorspronkelijke reacties op de keuze voor Brexit door het Britse volk. Frau Merkel vond overhaaste besprekingen over het vertrek van het VK ongepast. De toenmalige voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, echter vond dat het VK zo snel mogelijk zou moeten vertrekken.
Wiens woorden hadden nu eigenlijk de meeste impact. Je zou zeggen de woorden van Angela Markel, want het duurde uiteindelijk nog 3½ jaar alvorens het VK afgelopen januari de EU verliet. Maar waarschijnlijk ligt het lange uitstel meer aan de Britten dan aan de EU. We weten dus niet, wiens woorden wet zijn.
We weten nooit wie in feite de baas is in de EU. De Raad van de Europese Unie, de Europese Commissie, Merkel, Macron, of misschien zelfs Mark Rutte die in staat blijkt te zijn een besluit over de Europese begroting te torpederen. We weten dus ook nooit wat er gebeurt als er een crisis uitbreekt.
De EU heeft de burgeroorlog in Syrië laten voortduren en laat Rusland de Syrische bevolking uitmoorden. Soms blijken de lidstaten in de EU zelfs tegenover in plaats van naast elkaar te staan, zoals bij het conflict in Libië: lees hier in Trouw dat Frankrijk en Italië verschillende krijgsheren steunen en hoe Griekenland denkt dat het belangrijk genoeg is om ook bij eventuele (maar onwaarschijnlijke) oplossingen betrokken te worden. Merkel probeerde de EU onder één noemer te krijgen (consensus inderdaad!), maar faalde.
…en is Angela Merkel nu ook geen groot Duitser meer?
Er zijn nu ook mensen die Angela Merkel behalve geen groot Europeaan, ook geen groot Duitser meer vinden. Tony Barber in de Financial Times claimt dat Merkel door haar voorkeur voor de grote coalitie met de SPD de weg heeft vrij gemaakt voor de AfD. Dit dreigt haar eigen CDU op te breken: sommige CDU-ers willen rechtser dan de AfD worden wat immigratiebeleid betreft. Bovendien maakt ze een wanvertoning van haar eigen troonopvolging. Voor de EU en voor Duitsland kan ze beter zo snel mogelijk vertrekken, aldus Tony Barber.
Dat is wel heel andere taal dan die van Wilma de Rek. Zij schrijft: “Maar toch. Er komen zware tijden aan. (…) Het wachten is op een ramp die er ook in het verwende deel van de wereld inhakt; de overstroming van New York, om maar wat te noemen, waarna men zal besluiten dat alleen een feminiene, maar strenge wereldregering de aarde nog kan redden. En dan moet Merkel aan het hoofd. Er is maar één Angela, en dat is Merkel.”
Dan zet ik mijn kaarten toch liever op die andere Duitse politica, Ursula von der Leyen. Want, verbazingwekkend, zij is aan de Griekse grens verschenen (zie hier) om symbolische steun uit te spreken voor Griekenland bij het ondersteunen van de buitengrenzen van de EU. Dat heeft Angela Merkel nooit gedaan toen het nodig was.
