Waarom niet elke vluchteling onze empathie krijgt

Maken wij een onderscheid tussen verschillende soorten vluchtelingen? Dat is een vraag die vaak – en met een afkeurende ondertoon – gesteld wordt. Zo bijvoorbeeld ook door de Nederlands-Iraanse filmmaker Tina Farifteh in een door haar geregisseerde film. Die film heb ik niet gezien, maar uit diverse interviews met haar begrijp ik wat ze wil zeggen. Lees de volgende quote:

“Ik keek afgelopen jaar naar het nieuws en vroeg me af hoe het mogelijk is dat er zoveel verschil bestaat in hoe we vluchtelingen opvangen, op basis van waar ze vandaan komen. Er wordt al jarenlang gevraagd om een humaan asielbeleid, zodat asielzoekers veilige routes krijgen en geholpen kunnen worden. En bij Oekraïense vluchtelingen was dat het geval: alles wat eerst onmogelijk leek voor vluchtelingen, was voor hen ineens wel mogelijk.”

Tina Farifteh in Vice.com

Sommige vluchtelingen integreren beter

Dit is dus een bekende klacht. In feite gold voor de vluchtelingen uit  het voormalige Joegoslavië hetzelfde. Tijdens de burgeroorlog in de jaren 1990 werden vluchtelingen uit dat gebied min of meer met open armen in West-Europa ontvangen. Tijdens mijn docentenleven aan de universiteit ben ik in deze eeuw vele jonge studenten tegengekomen met ‘Balkannamen’, met de ouders gevlucht dus voor de burgeroorlog op de Balkan. Perfect geïntegreerd, naar het leek. Inderdaad, de meesten van hen voelden zich geen ‘ontheemden’ of ‘allochtonen’. Als ik er weleens naar vroeg, kreeg ik als antwoord dat zij zich als zichzelf voelden.

Het geeft al een eerste reden waarom wij Europese vluchtelingen met meer empathie wensen te ontvangen dan vluchtelingen uit Afrika en Azië. Zij zijn zozeer aan ons verwant dat zij – kennelijk – makkelijk integreren, terwijl wij bovendien zeker weten dat zij vluchten voor een oorlog.

Ruud Koopmans in zijn boek De Asielloterij wees daar ook op. Bovendien is het volgens hem heel normaal dat buurlanden de meeste vluchtelingen uit naburige landen opvangen. De meeste vluchtelingen van de Syrische burgeroorlog werden opgevangen in Turkijkje, Jordanië en Libanon. Koopmans schrijft:

“Deze landen werden toch niet beschuldigd van racisme omdat zij toen zo veel Syriërs hebben geholpen, maar nu niet als eerste naar voren stappen om Oekraïense vluchtelingen op te nemen?”

De Asielloterij, blz. 200

Niet alle ‘vluchtelingen’ zijn vluchtelingen

Koopmans noemt nog een andere reden waarom wij Oekraïners anders ontvangen dan asielzoekers uit Azië of Afrika. We weten namelijk zeker dat de Oekraïense vluchtelingen uit Oekraïne komen. Zij worden immers juist geholpen omdat ze uit Oekraïne komen. Zoals we dat eerder beschreven kunnen andere asielzoekers een motief hebben om hun identiteit te verbergen. 

Vijftig procent van de asielzoekers heeft immers geen geldig asielmotief, aldus statistieken van de EU. Deze asielzoekers hebben er dus belang bij om hun identiteitspapieren niet te tonen. Nog beter is het om die identiteitspapieren gewoon helemaal niet te hebben. Degenen die de asielaanvraag moeten beoordelen kunnen dan immers moeilijk of in het geheel niet het thuisland van deze asielzoekers bepalen. Tegelijkertijd wordt het ook moeilijk hen uit te zetten, want er is geen thuisland te bepalen. Zelfs als het thuisland bekend zou zijn, zou dat land niet bereid zijn iemand zonder papieren binnen te laten.

Vluchtelingen maken misbruik van het asielrecht

Tina Farifteh vraagt. “Waarom laten we de ene vluchteling verdrinken of te maken krijgen met pushbacks, terwijl we anderen verwelkomen aan de grens?” Mijn tegenvraag is dan: “Kun je empathie voelen voor immigranten die via list en bedrog misbruik maken van het asielrecht?” Dat asielrecht zegt immers dat zodra je erin geslaagd bent de EU te betreden, je het recht hebt asiel aan te vragen en je dus niet meer uitgezet kunt worden. De eerste zorg voor deze asielzoekers is dus om de EU te bereiken. Daar hebben ze kennelijk heel wat voor over. Ze betalen mensensmokkelaars veel geld om in niet-zeewaardige bootjes naar de EU te kunnen reizen.

Dat misbruik van het asielrecht maakt het begrijpelijk waarom veel Europeanen asielzoekers willen tegenhouden en terugsturen, ook al is dat dan in strijd met het asielrecht. Er zijn politici die hier echter grote morele bezwaren tegen hebben. Tineke Strik, Europarlementariër voor GroenLinks – die wij al eerder tegenkwamen – is daar een voorbeeld van. In deze tweet maakt zij bezwaar tegen het blokkeren van immigranten die via Wit-Rusland de EU wilden bereiken. Wat was het geval? Loekasjenko, de dictator van Belarus, wilde de EU chanteren door duizenden emigranten, op kosten van de dictator, naar de grens van Polen en Litouwen over te brengen.

Asielrecht van de EU lokt misbruik uit

Naïevelingen als mevrouw Strik vonden dat zelfs in dat geval de EU deze asielzoekers moest toelaten. Maar ook EU-commissaris vond dat Polen mensen die erin geslaagd waren de grens met Polen over te steken, niet terug mocht sturen. Met die instelling is de EU machteloos om zich tegen chantage door dictators als Loekasjenko teweer te stellen. Als deze dictators de EU onder druk willen zetten, vliegen ze eenvoudigweg duizenden potentiële immigranten het land in en sturen ze naar de grens. Polen en Letland hebben op deze chantage gereageerd door hekken te bouwen aan de grens met Belarus.

Maar natuurlijk plegen de mensensmokkelaars die asielzoekers met niet-zeewaardige bootjes richting de EU sturen vanuit Noord-Afrika ook chantage op de EU. Als deze bootjes dreigen te zinken, moeten de kustwachten van de Zuid-Europese landen de drenkelingen wel redden en ze naar de EU overbrengen. Hoe groter de kans dat de bootjes de overtocht niet overleven, des te hoger ook de kans dat de asielzoekers de EU bereiken. Tenzij uiteraard de drenkelingen niet gered worden door de kustwachten.

Op hoeveel hulp kunnen illegale migranten rekenen?

Overlevenden van zo’n scheepsramp beschuldigden de Griekse kustwacht ervan dat die te weinig had gedaan om drenkelingen, die vanuit Libië waren gekomen, te redden. De kustwacht kwam te laat en met te weinig, aldus deze overlevenden. Misschien dat mijn morele kompas helemaal verkeerd staat afgesteld, maar mijn eerste gedachte bij dit verhaal is: deze mensen wisten toch van tevoren dat ze op een wankele boot zouden worden gezet en dus een risico namen dat de boot zou vergaan. Bovendien waren ze – als niet-Libiërs – vrijwillig naar Libië gegaan om daar met mensensmokkelaars een overeenkomst te sluiten. Libië is een land in chaos, een niet-veilig land waar je beter niet naar toe kunt gaan als je niet wilt dat je wat overkomt.

Hoe kunnen deze migranten de kustwacht verwijten dat ze hen niet met alle mogelijke middelen probeerde te redden? Laat ik een vergelijking maken met mensen die aan een illegale autorace meedoen op een industrieterrein ver buiten de stad. Als er een ongeluk gebeurt, mogen die deelnemers dan verwachten dat ambulances standby staan? Je kunt toch niet in alle redelijkheid verwachten dat deelnemers die zich in een riskante illegale race hebben gestort, snel hulp krijgen bij een ongeluk. Ze kunnen in ieder geval niet achteraf een klacht indienen over het tijdstip en de snelheid van de hulp. Net zomin kunnen migranten die met open ogen aan een riskante en illegale overtocht waren begonnen, eisen dat de kustwacht snel ter plaatse is. Zij hebben zichzelf blootgesteld aan groot risico. Daar had de Griekse kustwacht geen aandeel in.

Beperk de plekken waar asiel mag worden gevraagd

Het grote probleem in de EU is uiteindelijk dat iedereen asiel kan aanvragen zodra hij/zij de EU heeft bereikt. Dat geeft de dictators en de mensensmokkelaars een chantagemiddel in handen. Migranten zelf spelen daar kennelijk graag in mee. Als dat asielrecht nu eens zou worden aangepast. Laten we toch ook maar niet langer dictators – Turkije, Tunesië – asielzoekers tegenhouden. Je zou dan de locaties waar je asiel kunt aanvragen beperken, bijvoorbeeld tot een aantal niet al te druk bewoonde eilanden in de Middellandse Zee. Alleen daar kun je asiel aanvragen en krijgen. Migranten die zonder status toch doorreizen naar het vasteland in de EU, zou dan de toegang ontzegd moeten worden.

Ach, dat is natuurlijke een naïeve droom over de eensgezindheid van de EU-lidstaten die helemaal niet bestaat. Het schijnt dat er nu ternauwernood een akkoord bereikt gaat worden over de beperking van het asielrecht bij een onacceptabele hoge instroom. Volgens de krant mag er dan strenger gescreend worden en kunnen asielzoekers eerder worden uitgezet. Het Europees Parlement moet met deze iets strengere asielregels ook nog instemmen. GroenLinks-Europarlementariër Tineke Strik die we zojuist al voorbij zagen komen, wijst deze strengere regels zonder meer af. Dat voorspelt weinig goeds. Ik voorzie dat velen onder ons voorlopig weinig empathie zullen voelen voor vluchtelingen uit Azië en Afrika.