We hebben ons er al eerder over verbaasd dat veel mensen, waaronder politici, af willen van de toeslagen, maar dat het toeslagenstelsel gewoon blijft bestaan. Sterker, de politiek gaat er gewoon mee door het toeslagenstelsel verder op te blazen. Het voordeel van toeslagen is dat ze gericht kunnen worden ingezet voor bepaalde groepen. Je weet (vrijwel) zeker dat je met zo’n regeling de goede groep bereikt. Voor politici die deze groep willen bedienen, is het dus aantrekkelijk deze toeslagregeling te gebruiken. Maar waarom zou die gerichtheid niet met de juiste belastingtarieven bereikt kunnen worden?
Er zitten immers nadelen aan het gebruik van toeslagen. Voor ons doel in deze post is het belangrijkste nadeel dat het recht op toeslag afhankelijk is van het inkomen. Het plaatje hiernaast komt uit Het einde van de toeslagen van het Instituut voor Publieke Economie (IPE). Het illustreert de afhankelijkheid van de toeslagen van het inkomen.
Toeslagen belasten middeninkomens onevenredig zwaar
In dit plaatje zijn de belangrijkste toeslagen getekend als functie van het inkomen. Bij een laag (belastbaar) inkomen blijven de toeslagen constant, behalve de algemene heffingskorting (AHK). Vanaf een inkomen rond de 30 duizend euro beginnen de meeste toeslagen te dalen. Het idee is immers dat toeslagen vooral bedoeld zijn voor arme huishoudens. De wetgever vindt kennelijk dat een huishouden met een inkomen van 30 duizend euro niet meer zo arm is. Er kan dus wel wat af van de toeslag. Bij de huurtoeslag is die daling van de toeslag heel snel. Daardoor hebben huishoudens met een inkomen van 40 duizend euro er al geen recht meer op. Bij het kindgebonden budget en bij de kinderopvangtoeslag gaat die daling echter juist heel langzaam. Huishoudens met een inkomen van 100 duizend euro hebben er zelfs nog recht op.
De inkomensafhankelijkheid van toeslagen betekent dus dat als je meer dan 30 duizend euro gaat verdienen, je minder aan toeslagen ontvangt. Stel bijvoorbeeld dat je een inkomen van 30 duizend euro verdient en je krijgt alle toeslagen uit het bovenstaande plaatje. Nu stijgt je inkomen met 10 duizend euro naar 40 duizend euro. Uit het plaatje leid je dan af dat je al 5 duizend euro alleen aan zorg- en huurtoeslag verliest. Dat heeft dus hetzelfde effect als een belastingtarief van 50 procent op je extra inkomen van 10 duizend euro. Dan komt daar het ‘echte’ belastingtarief van zo’n 37 procent bovenop. Het gevolg is dus dat je van je extra 10 duizend euro maar 1300 euro overhoudt (namelijk 10.000 – 5.000 – 3.700). Dat is dus een feitelijk belastingtarief van 87 procent. Dan hebben we niet eens rekening gehouden met de andere toeslagen.
De belasting van middeninkomens is onrechtvaardig
Vergelijk dat nu eens met iemand die een inkomen heeft van 100 duizend euro. Stel dat hij/zij ook 10 duizend euro extra gaat verdienen. Hij/zij verlies vrijwel geen toeslagen, want ze waren al bijna 0. Als gevolg daarvan betaalt hij/zij dus alleen het belastingtarief van 49,5 procent over het extra inkomen. Het belastingtarief over het extra inkomen van de persoon met 100 duizend euro is dus bijna de helft van het feitelijke belastingtarief van de persoon met 30 duizend euro. Het toeslagenstelsel probeert de onderste inkomens extra inkomensbescherming te geven. Het gevolg daarvan is echter dat het mensen met een inkomen rond de 30 duizend euro zwaar belast. Die belasting is feitelijk zwaarder dan voor mensen met een hoog inkomen.
De commissie Sociaal Minimum die wij al eerder tegenkwamen laat bovendien in haar tweede rapport zien dat juist bij deze middeninkomens terugvordering vaak voorkomt (rond de 30 percent). Dat heeft ongetwijfeld te maken met de onzekerheid van inkomen bij deze groep. Voor mensen met de allerlaagste inkomens is die onzekerheid lager. Bovendien veranderen de toeslagen niet bij een inkomensstijging, zolang het inkomen onder de 30 duizend euro blijft.
Toeslagen: onrechtvaardig, fraudegevoelig en ingewikkeld
Dat het toeslagenstelsel veel nadelen heeft, is al heel lang bekend. Het is een onrechtvaardig stelsel, zoals we net zagen. Het is fraudegevoelig, want het loont om je situatie slechter voor te stellen dan die in werkelijkheid is. Dat levert een hogere toeslag dan als je wel eerlijk bent. Het stelsel is niet transparant. Het is namelijk niet goed na te gaan wat de gevolgen zijn als je (inkomens)situatie verbetert. Je moet minstens een plaatje als hierboven voor jezelf getekend hebben. Dan moet je ook wel zeker weten welk belastbaar inkomen voor jou relevant is. Dat is ook niet altijd duidelijk. Telt je partner nu wel of niet mee, en wie moet je nu eigenlijk als jouw partner opvoeren? Dat leidt dan tot het volgende nadeel. De regelingen zijn vaak ook ingewikkeld. Probeer maar eens een formulier voor het aanvragen van kinderopvangtoeslag in te vullen.
De commissie Sociaal Minimum somt in haar tweede rapport ook al die nadelen op. Bovendien laat ze zien dat het bereik van de toeslagen aan het uitdijen is. Van de 8,3 miljoen huishoudens in Nederland (CBS) blijkt momenteel 5,5 miljoen huishoudens een toelage te krijgen. Oftewel 2 op de 3 huishoudens hebben te maken met dit onrechtvaardige, fraudegevoelige etc. stelsel. Nog even en alle huishoudens in Nederland zijn uren bezig om al die ingewikkelde formulieren voor toeslagen in te vullen. Voor sommige minima – met name alleenstaande ouders in de bijstand – vormen de toeslagen inmiddels meer dan de helft van hun inkomen.
Heeft de commissie Sociaal Minimum een oplossing?
Als we naar de begrotingsplannen van het demissionaire kabinet kijken en de moties die daarover zijn ingediend, lijkt er aan de uitdijing van het toeslagenstelsel voorlopig geen eind te komen. Heeft de commissie een idee hoe al die nadelen van het toeslagenstelsel verholpen kunnen worden? Kunnen we niet beter het hele toeslagenstelsel overboord gooien?
De commissie noemt een groot aantal opties, maar werkt geen enkele optie uit. Koen Caminada, één van de leden van de commissie, legt uit waarom. Op het Wim Drees Seminar van 10 oktober jl. zegt hij dat je natuurlijk op de lange termijn het toeslagenstelsel moet “uitfaseren”. Op de korte termijn kan dat echter niet (zie de You-Tube video vanaf 1:18 uur). De mensen met de laagste inkomen moeten hun boodschappen kunnen betalen. Daarvoor zijn, aldus Caminada, toeslagen voorlopig onvermijdelijk.
Toeslagen verdwijnen niet vanzelf
Bij zo’n uitspraak denk ik direct aan het onvermijdelijke cliché “In the long run we are all dead” van de beroemde econoom John Maynard Keynes. Hij wilde daarmee zeggen dat als er een probleem is – bijvoorbeeld het toeslagenstelsel – we niet moeten verwachten dat dit in de toekomst vanzelf wordt opgelost. We moeten er nu aan beginnen. De commissie Sociaal Minimum schijnt echter wel te denken dat de problemen van de toeslagen in de toekomst opgelost zullen worden. Zo begrijpen we althans de conclusie van hoofdstuk 4 dat geheel aan het toeslagenstelsel is gewijd:
“Het kabinet werkt aan een hervorming van de kinderopvangtoeslag, maar voor de hervorming van de rest van het toeslagenstelsel zijn nog geen concrete plannen, hoewel er wel alternatieven worden uitgewerkt. De analyse in dit hoofdstuk bevestigt dat het van groot belang is om fundamentele aanpassingen door te voeren die meer zekerheid en voorspelbaarheid bieden aan burgers.”
Een zeker bestaan, blz. 123
Oftewel, het toeslagenstelsel moet hervormd worden, maar voorlopig niet. Zoals we eerder zagen is dat ook de mening van het demissionaire kabinet. Bij monde van minister Karien van Gennip heeft het kabinet uitgesproken dat we op lange termijn van die toeslagen af moeten. Maar nu nog niet.
Uitfaseren toeslagen leidt tot verminking belastingstelsel
Er is een rapport dat wel een poging doet een einde te maken aan het toeslagenstelsel. Dit rapport heeft weinig publiciteit gehad. In ieder geval had ik het gemist tot Pieter Grinwis, de rising star van de ChristenUnie, in het eerder aangehaalde Wim Drees Seminar daarnaar verwees (zie hier, na ongeveer 45 minuten). Het rapport Het einde van de toeslagen van het Instituut voor Publieke Economie (IPE) doet een moedige poging de negatieve effecten van het toeslagenstelsel te verwijderen. Daarnaast wil het IPE de herverdelingseffecten van het stelsel bewaren. Dat is maar deels gelukt.
Het voorstel van het IPE is overigens alleen uitgewerkt voor werkenden. Waarom uitkeringsontvangers er buiten zijn gehouden is mij niet duidelijk. Het idee is eigenlijk simpel. Op de eerste plaats zullen de toeslagen niet langer afhankelijk zijn van het inkomen, maar alleen van de samenstelling van het huidhouden en het vermogen. De toeslagen worden zo veel mogelijk samengenomen en tezamen met de heffingskortingen in één inkomensonafhankelijke uitkering verwerkt. Daarmee wordt de toeslaguitkering een soort AOW. Iedereen die aan de voorwaarden voldoet, krijgt de toeslag of hij/zij die toeslag nu nodig heeft of niet.
De herverdelingseffecten die volgen uit de toeslagen en heffingskortingen worden vervolgens in de belastingtarieven verwerkt. Dat betekent dat de perverse effecten van toeslagen op wat midden -, respectievelijk hoge inkomens overhouden van extra inkomen in de belastingtarieven zichtbaar worden gemaakt. Huishoudens met een middeninkomen krijgen te maken met hogere tarieven dan huishoudens met een hoog inkomen.
Ter illustratie zien we in bijgaande figuur de tariefschijven voor alleenstaanden. Het op en aflopen van tarieven is niet iets wat veel begrip zal opleveren. Dat is echter eenvoudigweg het gevolg van de perverse effecten die het huidige toeslagenstelsel oplevert.
Conclusie
Er valt nog veel meer over dit voorstel van IPE te zeggen, een andere keer misschien. Hier volstaat de conclusie dat als je de herverdeling die volgt uit de toeslagen wilt handhaven, je het belastingstelsel zoals wij dat kennen met zijn oplopende tariefstructuur zult moeten aantasten. We kunnen het ook nog anders zeggen. Het blijkt pas goed hoe pervers ons toeslagenstelsel is als je de herverdeling die in het stelsel verborgen zit, zichtbaar maakt via de belastingtarieven.
0 reacties