Thijs Kleinpaste: “Wilders doet aan opruiing”

Er blijkt een grote behoefte te zijn om de rellen die uitbraken na het ingaan van de avondklok te verklaren. Socioloog Herman van de Werfhorst gooit het op maatschappelijke ongelijkheid. Prima, misschien moeten we hier nog een op terugkomen. Daar ook leden van schatrijke families aan deze rellen meededen, geloof ik niet zo erg in deze verklaring, maar het is een serieus argument en we kunnen kijken of er bewijs voor is.

Stak de lokale PVV in Urk de corona-rellen aan?

Een andere verklaring komt van Thijs Kleinpaste die in De Volkskrant beweerde dat de PVV in Urk medeverantwoordelijk is voor de corona-rellen aldaar. Dachten we net met Leo Lucassen afgerekend te hebben! Lucassen beweerde dat Geert Wilders (PVV) bereid zou zijn rel schoppende aanhangers de vaderlandse parlementsgebouwen in te sturen.

Maar daar komt Kleinpaste die ongeveer hetzelfde beweert als Lucassen. Luister wat Kleinpaste zegt: “Urk mag een chronisch probleem met relschoppers hebben, het feit dat de teststraat het doelwit werd op de eerste avond van de avondklok, kan niet los worden gezien van die retoriek en van uitspraken van een lokaal PVV-raadslid, die stelde er alles aan te zullen doen om de avondklok op Urk niet te handhaven.”

Zeker, de desbetreffende persoon heeft dat gezegd. In een lokale krant erkende hij echter “dat hij een ‘onhandig geformuleerde’ tweet de wereld in had gestuurd, maar (…) het CDA wil ons de rellen indirect in de schoenen schuiven”. Hij had dus niet als doel rellen uit te lokken om zo zijn eigen politieke belang te dienen. Trump had dat doel wel met de Washington-rellen. Althans, hij maakte niet dezelfde soort verontschuldigingen als het lokale PVV-raadslid.

Hoe Trump zijn aanhangers ophitste….

Kleinpaste heeft het trouwens nauwelijks over de corona-rellen. Ongeveer driekwart van zijn stuk gaat over de mislukte machtsovername door Trump met behulp van een heel leger aan Trumpaanhangers. Waarom die machtsovername mislukt was, weet Kleinpaste niet te verklaren. De Capitoolbestormers gingen er, volgens Kleinpaste, misschien wel te veel van uit dat het leger zich aan hun kant zou scharen, maar dat gebeurde niet.

Dat zou kunnen, maar in feite liet Trump zijn eigen aanhangers in de steek. Hij kondigde in zijn beroemde speech op 6 januari aan dat hij met ze mee zou lopen. Dit zei hij (in mijn vertaling): “Hierna gaan we erheen lopen en ik zal bij jullie zijn. We gaan er heen. (…) We gaan naar het Capitool lopen en we zullen daar juichen voor onze dappere senatoren en congresleden. We gaan waarschijnlijk niet juichen voor sommigen van hen, want we kunnen ons land niet terugpakken met zwakte. Je moet kracht tonen en je moet sterk zijn.”

… maar zijn aanhangers toch in de steek liet

Hij liep natuurlijk helemaal niet mee. Het is een constante in zijn carrière dat hij anderen de lastige karweitjes laat opknappen om dan, als die karweitjes gelukt zijn, zelf met de eer te gaan strijken. En als alles mislukt, dan treft hem geen blaam. Hij was er immers maar zijdelings bij betrokken. In Washington D.C. ging hij, na zijn speech, in het Witte Huis voor de televisie zitten en liet de relschoppers het vuile werk opknappen. Wat zou er gebeurd zijn als de (toen nog) president wel zelf aan de kop van de groep van relschoppers had gelopen? Het ligt niet erg voor de hand dat de lokale politie een poging was gaan doen de president buiten de parlementsgebouwen te houden.

Trump heeft zo in feite een unieke kans voorbij laten gaan. Als hij zelf aan het hoofd van de stoet was gaan lopen, had hij wellicht hoogstpersoonlijk de verkiezing van Biden kunnen blokkeren. Maar kennelijk had hij zelf al de volgende risicoafweging gemaakt. Als ik meeloop en de machtsovername mislukt, is mijn reputatie weg. Als ik niet meeloop en de machtsovername mislukt, heb ik geen schuld. Maar, als ik niet meeloop en de machtsovername lukt, ben ik president forever. Het zou in zijn egocentrische berekeningen altijd beter zijn om niet mee te lopen.

Trump kan 6 januari 2021 niet overdoen

Het zou om de loop der geschiedenis te kunnen testen wel een aardig experiment zijn als we alsnog Trump aan het hoofd van de stoet van warhoofden zouden kunnen zetten om te kijken wat er zou gebeuren. We verzamelen dezelfde groep relschoppers, laten Trump dezelfde speech (van meer dan een uur) voor dezelfde groep houden. Daarna zetten we hem aan het hoofd van de stoet richting het Capitool.

Helaas, we kunnen de geschiedenis niet overdoen. Waarschijnlijk gaat er namelijk iets heel anders gebeuren dan als Trump op 6 januari 2021 zo gehandeld zou hebben. Op de eerste plaats is Trump geen president meer en dus niet langer de baas over de politie. Hij kan zijn speech dus ook niet meer voor het Witte Huis houden. Op de tweede plaats ziet iedereen aankomen wat er zou kunnen gebeuren en dus voorzorgmaatregelen nemen, om dit ‘wetenschappelijke experiment’ niet te laten slagen. De stoet zou het Capitool waarschijnlijk niet eens bereiken, maar tegengehouden worden door de door president Biden opgeroepen National Guard.

De geschiedenis kan niet verklaard worden (Karl Popper)

Onzin allemaal? Zeker, maar het illustreert ook dat we nooit zullen weten hoe de geschiedenis zou zijn verlopen als we, zoals in een wetenschappelijk experiment, één cruciale variabele (in dit geval het al dan niet meelopen van Trump) zouden kunnen veranderen. Ofte wel, we kunnen nooit met zekerheid weten hoe we de loop van de geschiedenis kunnen verklaren.

Dat is een stelling die ik met mij meedraag, sinds ik tijdens mijn studententijd The poverty of historicism van Karl Popper (1902-1994) had gelezen. Volgens Popper voldoet de loop van de geschiedenis niet aan ‘wetenschappelijke wetten’. Als gebeurtenis A plaats vindt, zal niet noodzakelijk gebeurtenis B volgen, maar kunnen C tot en met Z evengoed volgen. Zelfs als bepaalde wetmatigheden de loop van de geschiedenis toch zouden bepalen, kunnen we dat niet weten omdat ieder gebeurtenis in de geschiedenis uniek is en we kunnen ook geen gecontroleerd experiment uitvoeren om te zien wat er gaat gebeuren: de loop der gebeurtenissen kan niet onder controle gehouden worden.

Nassim Nicholas Taleb (auteur van Fooled by randomness en The black swan) voegt daar nog een element aan toe. Als we terugkijken in de geschiedenis, lijkt het net alsof alle gebeurtenissen logisch op elkaar volgen, maar we vergeten dat iedere gebeurtenis in feite toevallig plaats vond (random was); er had ook iets heel anders kunnen gebeuren.

Geweld in Washington D.C. was uitgelokt en rellen in Nederland ook….

Denkt historicus Kleinpaste misschien dat er wel verklaringen gevonden kunnen worden voor grote historische gebeurtenissen? Nee, zo’n simpleton is hij toch niet. Hij schrijft: “Zo overzichtelijk en doelgericht is de geschiedenis niet. Degenen die deelnemen aan een groot historisch feit, zijn zich niet automatisch bewust van de rol die ze spelen, al zullen ze gedachten hebben bij wat ze doen.”

Maar toch: “De Capitoolbestormers (…) zijn figuranten die reageren op de signalen die ze krijgen.” En dan: “(…) de bestorming van het Capitool [is] toch een soort waarschuwing, omdat het suggereert wat er kan volgen als politici systematisch aan de poten van de democratie zagen.” Geweld wordt dus uitgelokt door politici: “Gecoördineerd geweld zelf is geen nieuw verschijnsel in Nederland.” Dan blijkt opeens dat zijn hele betoog was gericht op een politiek correcte veroordeling van de agressie tegen de actiegroep Kick Out Zwarte Piet (zonder de aanzet tot agressie door Akwasi zelf te vermelden) en het geweld tegen moskeeën (zonder de ondermijnende activiteiten van sommige moskeeën zelf te noemen).

Rellen uitgelokt? Ja! Of, nee. Misschien toch niet

En daar zijn weer de usual suspects, waaronder natuurlijk de PVV “die in de aanloop naar de brandstichting in de Urkse teststraat in de meest extreme bewoordingen over het kabinetsbeleid sprak.”

Maar dan toch weer een relativerende draai: “Het zou te cru zijn om de rellen van de afgelopen week zonder meer op het conto van een politieke partij te schrijven.” Hoewel: “Toch zijn er signalen zichtbaar van politieke gisting. Voor zover het nuttig is te kijken naar de Verenigde Staten, zit daar een waarschuwing in over wat er gebeurt als de taal van samenzwering, verraad en verzet wordt gebruikt om de democratie systematisch van haar legitimiteit te beroven.” Dat is geen gezonde redenering. Kleinpaste wil uit het taalgebruik van politici (“nepparlement”) afleiden welke politici een gevaar zijn voor de democratie. Daarmee is hij geen verdediger van de democratie, maar daarmee is hij een zedenmeester.

Kleipaste ziet niet dat Wilders directe democratie wil

Die quote over het nepparlement was van Wilders en die quote is inderdaad interessant. Wilders bedoelde daarmee te zeggen dat het parlement niet deed wat de meerderheid van de kiezers vond (de parlementaire discussie ging over het opnemen van asielzoekers, we schrijven het jaar 2015). Aannemende dat Wilders de opiniepeilingen indertijd goed heeft gelezen, zal hij gelijk hebben. Het parlement verwelkomde namelijk in 2015 ruimhartig asielzoekers, terwijl de meerderheid van de bevolking dat (kennelijk) niet wilde.

Het probleem is natuurlijk dat in onze representatieve democratie kiezers op die politieke partijen stemmen waar ze het meeste van hun eigen opvattingen in herkennen. Het “meeste”: dat wil zeggen dat niet alle opvattingen van de partij waar een kiezer op stemt, door die kiezer wordt gedeeld. Dat geldt waarschijnlijk ook voor asielbeleid. Als een meerderheid van de bevolking tegen een soepel asielbeleid is, wil dat dus nog niet zeggen dat een meerderheid in het parlement ook tegen een soepel asielbeleid is. Wilders vergelijkt ons parlementair stelsel met een stelsel van directe democratie waar over sommige of alle zaken door de kiesgerechtigde bevolking rechtstreeks wordt gestemd.

Dit stelsel hadden de oude Grieken en het bestaat nu nog deels in Zwitserland waar over sommige zaken in referenda kan worden beslist, maar niet in Nederland. Het is in Nederland op en af met de mogelijkheid om een referendum te verzoeken. Jarenlang was D66 een voorstander van referenda, maar na enkele referenda waarbij een ongemakkelijke uitslag uit de bus kwam (EU-grondwet, associatieverdrag Oekraïne), werd D66 minder enthousiast over referenda.

Wilders is, wat zijn (kennelijke) voorkeur voor directe democratie betreft, in ieder geval consistent. In het partijprogramma van de PVV staat een bindend correctief referendum als programmapunt.       

Conclusie: Wilders heeft hier en daar een punt (maar Kleinpaste wil het niet zien)

Volgens Kleinpaste beweert Wilders steeds maar weer “dat journalisten eigenlijk propagandisten van de elite zijn.” Is dat Trumpiaans? Nou nee, Wilders begrijpt dat hij journalisten – en dus ook linkse journalisten – nodig heeft om zijn boodschap over te brengen. Voor hem is dat een spel van aantrekken en afstoten.

Het verdoemen van Wilders door Kleinpaste en ook door Trouw past in een traditie waarin men niet bereid is serieus op de argumenten van de PVV in te gaan. Dat Wilders kritiek heeft op ons parlementair stelsel (“nepparlement”), lijkt bijvoorbeeld niet helemaal uit de lucht gegrepen. Zelfs Kasja Ollongren, zeker niet Wilders’ politieke vriendin, vindt kennelijk stelselhervorming noodzakelijk. En wat immigratie betreft, er is echt een ander en selectiever immigratiebeleid nodig om onze open samenleving te kunnen behouden.

Door niet serieus op argumenten van Wilders in te gaan, bedienen Lucassen, Kleinpaste en anderen zich van dezelfde soort retoriek (“nepnieuws”, “nepparlement”, “opruiing”, etc.) als de retoriek waar ze de PVV van beschuldigen.

Noot: Thierry Baudet en zijn FvD is bij dit alles hors concours. Hij schijnt Trump, de president met dictatoriale neigingen echt een heel goede president gevonden te hebben.