She Said, het boek van de NewYork Times (NYT) journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey, over de ontmaskering van Harvey Weinstein als een pathologische seksverslaafde, leest als een spannende thriller: de dader is bekend en iedereen weet dat hij het gedaan heeft, maar zal er een sluitend bewijs geleverd worden? Zo niet, dan is het gewoon welles-niets (of in het Engels: he said, she said), maar komt het bewijs wel, dan zou het resultaat ronduit spectaculair zijn. Weinstein die jarenlang bijna (maar niet helemaal) ongestoord seksuele wandaden kon begaan tegen jonge beginnende actrices en jonge vrouwelijke medewerkers, zou aan de wereld getoond worden als een onverbeterlijke seksmaniak. Het zou de reputatie en de betrouwbaarheid van zijn eigen productiebedrijf in de filmwereld ondermijnen met wellicht een faillissement tot gevolg. We weten hoe het afliep. Dankzij dit boek weten we ook hoe de beide journalisten het bewijs rond kregen. Mijn vraag na lezing: hoe kon Harvey Weinstein zijn levenswerk dat hem rijk en gevierd maakte op het spel zetten door vrouwen te dwingen tot laag-bij-de-grondse seksuele handelingen?
Welkom op JFK international airport
Er zal wel nooit een vliegveld naar Harvey Weinstein worden vernoemd. Hij is inmiddels gearresteerd en aangeklaagd wegens verkrachting en andere seksuele misdrijven. Met deze smet op zijn blazoen kan hij een vliegveld wel vergeten.
Naar John F. Kennedy (JFK), de 35e president van de Verenigde Staten, is wel een vliegveld vernoemd. Het ligt in New York en werd kort na de moord op JFK in 1963 naar hem vernoemd. Kennedy was, net als Weinstein, seksverslaafd en hij maakte daar tijdens zijn leven geen geheim van. Aan iedereen die het maar horen wilde schijnt hij verteld te hebben dat hij bij een dag zonder seks hoofdpijn kreeg. Die seks haalde hij niet (of niet alleen) bij zijn vrouw Jackie.
JFK heeft vele veroveringen op zijn naam, zie hier voor een aantal vrouwen, waarmee hij seks heeft gehad: van een meer dan 20 jaar jongere stagiaire in het Witte Huis tot de 20 jaar oudere Marlene Dietrich. Zijn seksuele gedrag was even roekeloos als dat van Weinstein en was, net als bij Weinstein, bekend aan velen in zijn nabijheid, onder wie Jackie en de nationale veiligheidsdiensten. Je kunt je afvragen wat er gebeurd zou zijn als Kennedy net als Weinstein ouder dan 60 jaar zou zijn geworden. We mogen aannemen dat hij zich zou zijn blijven opdringen aan vrouwen om seksuele gunsten te krijgen. Zou hij dan ook, net als Weinstein, uiteindelijk publiekelijk zijn aangeklaagd en vervolgens gearresteerd? We zullen het nooit weten, want Kennedy werd ‘op tijd’ vermoord voordat de schellen van de ogen van het publiek konden vallen. Voor Weinstein zou het beter geweest als hij ook op tijd dood was gegaan. Nu staat hij te boek als het toonbeeld van moreel onfatsoen in de VS en de verdere wereld (maar hij kan natuurlijk altijd nog, net als die andere rijke en machtige seksverslaafde Jeffrey Epstein, vrijwillig de dood kiezen).
He said, she said
De affaire rond Weinstein was het begin van de #MeToo beweging waarbij vrouwen (en soms mannen) naar voren kwamen om machtige mannen ervan te beschuldigen dat zij door hen tot seksuele handelingen waren gedwongen. Publieke beschuldigingen zonder deugdelijk bewijs zijn een gevaarlijk rechtsmiddel in een rechtsstaat. Dan wordt het haar woord tegen zijn woord. Bovendien zijn die beschuldigingen verdacht, omdat het nooit zeker is of de beschuldiging oprecht is.
In Weinstein’s eigen bedrijf waren er ook mensen die zo dachten. Geruchten over Weinstein’s immorele gedrag waren er al lang en er waren genoeg mensen die zich zorgen maakten, omdat Weinstein’s gedrag de toekomst van het bedrijf op het spel zette. De accountant, bijvoorbeeld, hoorde de geruchten, maar kon geen duidelijk beeld krijgen van wat er voorgevallen was. Bovendien wist hij niet zeker “wie nu van wie misbruik maakte: actrices stonden er toch om bekend dat ze bereid waren alles te doen voor een rol.” (She said, blz. 110). Een commissaris van Weinstein’s bedrijf die door aandeelhouders benoemd was om er op toe te zien dat Weinstein oprecht (“honest”) handelde en geen wissel op de vermogensinbreng van de aandeelhouders trok, had ook zijn twijfels over het waarheidsgehalte van de geruchten. “Gaat het hier niet over jonge vrouwen,” zegt hij op blz. 144, “die willen slapen met een beroemde filmproducent om vooruit te komen?”
Dit schreef ik ook in een blog tegen #metoo in de universiteitskrant van mijn universiteit (maar de universitaire gemeenschap vond dat ik dat niet mocht zeggen, zie hier). Machtige mannen kunnen een aantrekkelijk object zijn voor sommige vrouwen als zij seks ruilen voor een carrière. In het geval van Weinstein wil dat niet zeggen dat seksueel misbruik altijd uitgelokt is door vrouwen. Uit het grootscheepse onderzoek van de New York Times journalisten bleek overduidelijk dat Weinstein altijd de vrouwen ‘uitnodigde’ hem te masseren, met hem onder de douche te gaan, of erger. Op beschuldigingen van seksueel misbruik verweerde hij zich steevast met de bewering dat de seksuele handelingen met wederzijdse toestemming plaats vonden (“consensual”) waren. Het NYT-onderzoek lijkt die wederzijdse instemming volledig te ondermijnen, maar de lijn tussen instemming en afwijzing blijft in dit soort gevallen dun.
Het is moeilijk met 100% zekerheid te zeggen welke vrouwen het recht hebben zich in het openbaar te beklagen over het seksuele wangedrag van mensen als Harvey Weinstein en welke niet. Dat begrepen Kantor en Twohey ook en daarom deden zij veel moeite bewijzen te leveren voor een stelselmatige praktijk van seksueel misbruik door Weinstein. Het beste bewijs was voor de twee journalisten tevens het meest hopeloze. In sommige gevallen beklaagden vrouwen zich over Weinstein’s gedrag en vonden ze gehoor. Weinstein kocht deze vrouwen dan af met soms een aanzienlijke som geld, in ruil waarvoor ze een absolute zwijgplicht kregen opgelegd. Als zij zich niet aan de zwijgplicht zouden houden, werd het geld teruggevorderd. Daarom was het bestaan van deze regelingen voor de twee journalisten tegelijk ook hopeloos: vrouwen met zo’n regeling vreesden dat zij het geld van de regeling kwijt zouden raken als zij aan het ontmaskeren van Weinstein zouden meewerken.
Weinstein en dochters
Er zat een patroon in het wangedrag van Weinstein. Hij liet jonge, ambitieuze actrices naar een hotel komen voor een ‘zakenoverleg’. Als zij daar dan aankwamen, bleken zij tot hun eigen verbazing naar een hotelkamer te moeten gaan, waar Weinstein hen dan naakt of alleen gekleed in een ochtendjas opwachtte. Het werd de jonge vrouwen – soms ook medewerkers die op zoek waren naar een baan in de filmindustrie – al gauw duidelijk dat er seksdiensten van hen werd verwacht in ruil voor een grote stap in hun carrière. Het was een patroon dat hij minstens 30 jaar in stand bleef houden.
Zelf zou ik dergelijke verzoeken aan jonge vrouwen nooit durven maken, zelfs al zou ik het willen. Maar Weinstein vond zijn verzoeken niets bijzonders. “Iedereen doet het”, zei hij tegen vrouwen die niet wensten mee te werken aan zijn sekspleziertjes. Hij bleef ermee doorgaan toen zijn eigen dochters de leeftijd begonnen te bereiken van de vrouwen die hij misbruikte. Kennelijk heeft het bezit van jonge dochters zijn seksuele drang niet weten te temperen.
Als je dochters hebt (en ik heb er drie) is je leven als vader tamelijk compleet. Het zal bij Weinstein dan wel niet zo zijn, maar sinds ik dochters heb, vind ik de bescherming van kinderen in het algemeen en meisjes in het bijzonder een van de belangrijkste opdrachten voor de overheid. Ik kan me ook niet voorstellen dat je je eigen dochters pijn doet, misbruikt of verwaarloost. Ouders die daartoe geneigd zijn, zou je minstens moeten afraden kinderen op de wereld te zetten (zie hier), maar liever zou ik willen dat het deze ouders verboden wordt nog langer kinderen te krijgen.
Harvey Weinstein is in het gelukkige bezit van vier dochters, variërend in de leeftijd van 9 tot 24 jaar. Is dat bezit zelf wel gelukkig nu ze weten hoe hun vader tegenover vrouwen stond? Het lijkt me dat als een jonge vrouw in She said leest hoe haar vader langdurig masturbeerde nadat hij een jonge actrice gedwongen had met hem onder de douche te gaan staan, zij op zijn minst misselijk moet zijn geworden van haar vader. Het kon Weinstein kennelijk niet schelen dat de jonge vrouwen die hij tot seksuele handelingen wilde dwingen ook een vader hadden die (net als Weinstein zelf) niet wilden dat hun dochter iets overkwam. Het ontbrak hem aan voldoende empathie om zich te kunnen inleven in een positie waarin hij zelf toch ook zat, namelijk die van een vader van jonge dochters. En hij kon zich dus ook al niet inleven in zijn eigen dochters die het beeld van een seksmaniak als vader nooit meer kwijt zullen raken. Hij kon zich nog het minst inleven in zijn slachtoffers waarvan er een zei dat het misbruik van Weinstein bij haar had geleid tot gevoelens van “vernedering, zwakte, verlies aan zelfrespect, eenzaamheid, lijden en verwarring” (She said, blz. 185).
Mijn cliënt heeft niets fout gedaan
Meer dan 30 jaar lang heeft Weinstein zich vergrepen aan vrouwen, waarna hij min of meer geslaagde pogingen deed vrouwen die met een klacht naar buiten wilden komen, stil te houden. Hij had, via zijn advocaten, minstens twaalf, maar waarschijnlijk veel meer regelingen met vrouwen afgesloten waarbij zij een zwijgplicht opgelegd kregen in ruil voor geld. Tientallen andere vrouwen kregen geen regeling, maar soms een carrière, soms kregen ze ook gewoon niets. Weinstein was kennelijk niet bang dat de gevolgen van zijn decennialange seksuele misbruik eens in zijn gezicht zouden ontploffen. Het lijkt, achteraf gezien, vrijwel onvermijdelijk dat zijn wangedrag eens naar buiten zou komen. Misschien was hij behalve een pathologische seksverslaafde ook nog een blinde masochist, zo iemand als Adolf Hitler die toch ook geweten moet hebben dat hij de oorlog niet kon winnen: toen het einde onherroepelijk was (april 1945) pleegde hij zelfmoord (inderdaad, net als Jeffrey Epstein).
Bij Weinstein leek de blindheid voor zijn eigen falen lang te overheersen. Vlak voor Kantor en Twohey in de NYT hun onthullingen deden, huurde Weinstein nog een advocaat in die als specialiteit had het hardhandig in de kiem smoren van roddels over vermogende cliënten. Aan de NYT zond hij terwijl het NYT-artikel over Weinstein bijna publiek ging een agressieve email, waarin hij meedeelde: “de wandaden waar u mijn cliënt van beschuldigt, zijn niet door hem begaan” en “wij stellen u verantwoordelijk voor de schade die publicatie met zich mee zal brengen” (She said, p. 163). Er was geen sprake van de erkenning van schuld, laat staan van berouw. Maar het was een wanhoopsoffensief; de gespecialiseerde advocaat kon niets meer uitrichten. De NYT had de bewijzen op orde: na de onthullingen op 3 oktober 2017 ontplofte Weinstein’s imperium. Een paar maanden later stond hij voor de rechter: “hij leek verward, alsof hij nog niet helemaal begreep wat er gebeurd was” (She said, p. 185).
