Rob Riemen, oprichter en directeur van het Nexus-instituut, ziet zichzelf als hoeder van cultuur en de ‘echte’ wetenschap en filosofie. Volgens Riemen is er sprake van een beschavingscrisis wat die wetenschap en filosofie aangaat. Dat komt omdat intellectuele en culturele vorming nauwelijks nog bestaan. Riemen levert met zijn Nexus-instituut die vorming wel, meent hij. Helaas, de financiering van het instituut staat op de tocht. Het ministerie van OCultuurW financiert hem nog wel, dankzij een eerdere beslissing van Rick van der Ploeg, toenmalig staatssecretaris Cultuur en vriend van Rob Riemen, maar de Universiteit van Tilburg wilde niet langer mecenas spelen voor Riemen. Nieuwe sponsoren zijn dringend gewenst.
De belegen cultuurfilosofie van Rob Riemen
Nieuwe sponsoren krijgen van Riemen zijn cultuurfilosofie cadeau. Die cultuurfilosofie heeft hij afgekeken van filosofen en kunstenaars die meer dan 100 jaar geleden leefden. Toen waren ‘het einde van de beschaving’ boodschappen populair. Riemen’s wijsheid berust op niet veel meer dan die belegen boekenwijsheid. Hij citeert telkens weer Oswald Spengler (“ondergang van het avondland”), Thomas Mann (“zorg om de ziel”), Friedrich Nietschze (“de Westerse cultuur is ziek”). Ook Richard Wagner (“ De maatschappij moest worden verlost van industrialisering en geldzucht”) komt geregeld voorbij, zie hier, hoewel Riemen toch ook schijnt te weten dat Wagner en vooral Wagner’s gemalin Cosima tot de grootste en bekendste antisemieten van de 19e eeuw behoorden. Dat antisemitisme verbond Wagner aan een uitgesproken Duitse nationalisme (zie Wagner controversies).
Riemen ontleent aan Spengler het idee dat de geschiedenis verklaard kan worden uit een soort wetmatige dynamische ontwikkeling. De ondergang van onze cultuur is onafwendbaar, zeker als wij ons laten leiden door ons eng nationale belang. Misschien valt er nog wat te redden als wij ons ‘kosmopolitisch’ opstellen, als we blijven geloven in een universeel menselijk idee. We moeten – aldus nog steeds Riemen – uitgaan van het idee dat mensen, los van hun culturele verschillen, uiteindelijk allemaal met elkaar verbonden zijn in hun streven naar ‘het goede’.
Het idee van de geschiedenis als een onafwendbaar proces met een duidelijk einddoel is afkomstig van negentiende-eeuwse denkers als Hegel en Marx. Riemen zal deze filosofen wel niet gelezen hebben: bij Marx komt er te veel economie aan te pas en Hegel zal ook voor Riemen onleesbaar zijn. Door Karl Popper is dit denken met de grond gelijk gemaakt. Achteraf weten we natuurlijk alles en kunnen er ontwikkelingen in de geschiedenis worden aangewezen en wellicht ook verklaard. Maar vooraf kunnen we nooit met zekerheid voorspellen wat er zal gebeuren. Iedere gebeurtenis is weer uniek en causale relaties zijn onmogelijk te leggen: we kunnen niet experimenteren met historische gebeurtenissen en we kunnen ook niets uit de geschiedenis overdoen. Geschiedkundige wetmatigheden kunnen daarom niet bewezen worden: er is geen onafwendbaar historisch proces.
Riemen en het fascisme
Riemen heeft een grote fascinatie voor het fascisme en, ondanks zijn bewondering voor Wagner, ziet hij de combinatie van het Duitse nationalisme en het antisemitisme samenkomen bij Adolf Hitler – die, als bekend, een groot bewonderaar van Wagner was – en leiden tot de Tweede Wereldoorlog.
Kennelijk heeft hij ook een grote behoefte om op politici zijn eigen fascismetest toe te passen. In 2011 ontketende hij een stormpje door op Lowlands te ‘bewijzen’ dat Geert Wilders een fascist is, Het bewijs van de fascistische trekken van Wilders was echter flinterdun. Zo is Wilders tegen het gebruik van geweld, terwijl de Duitse fascisten in de jaren 1930 en 1940 geweld als handelsmerk met zich mee droegen. Riemen verklaarde echter dat het hedendaagse fascisme van Wilders te vergelijken was met de begindagen van het fascisme in de vorige eeuw. Het fascisme begon vredelievend, maar ontwikkelde zich onontkoombaar als een gewelddadige beweging.
De begindagen van het fascisme in de 19e/20e eeuw waren inderdaad idealistisch van aard waarbij ‘het volk’ heilig werd verklaard. De ideologie van het fascisme was in zijn begindagen niet veel anders dan de enigszins primitieve ideologie van de ook door Riemen bewonderde Dostojevski (Russische schrijver uit de 19e eeuw) die de spiritualiteit van het Russische volk als basis voor een nieuw en corporatistisch Rusland zag waarin iedereen zijn plaats moest kennen.
Uiteraard identificeert Riemen Wilders niet met Fjodor Dostojevski. Dat zou beschaving kunnen suggereren bij Geert Wilders, oog voor ‘hogere’ literatuur en ‘geestelijke waarden’. Een band met Mussolini of Hitler suggereren is natuurlijk veel handiger. Daar gaat de PVV uiteraard naar toe, volgens Riemen, want dat is een onafwebaar proces. Dan wordt Wilders “de generaal van het groeiende leger aan domme krachten”.
Dit alles was voor de opkomst van de FvD van Thierry Baudet, de intellectuele variant van de PVV en Geert Wilders. Is Baudet ook een fascist volgens Riemen? Er was een fascinerend debat in het TV-programma Buitenhof tussen beide heren dat op 6 maart 2016 werd uitgezonden. Dat debat ging over het associatieverdrag dat de EU met Oekraïne wilde afsluiten. Dat debat gaf een goed inzicht in de intellectuele vermogens van Riemen. Laten we nog eens de hoogtepunten laten passeren.
Riemen over de Europese Unie
Baudet was een van de vaders van het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne. Hij was een tegenstander van dat verdrag omdat het volgens hem een opstapje leverde naar een volledig EU-lidmaatschap van Oekraïne. Verder gaande Europese integratie zou tot nog meer uitholling van de nationale democratie leiden. Riemen, zo bleek tijdens het TV-debat, was voor het verdrag.
Laten we hem zelf aan het woord laten. Riemen verkondigt dat de vraag is of we willen gaan naar een Verenigd Europa (VE), of dat we blijven steken in een economische unie die wordt gedomineerd door economisch liberalisme en marktwaarden. Dat associatieverdrag beoogt de handel tussen de EU en Oekraïne te bevorderen. Meer vrijhandel dus, met andere woorden, zodat marktwaarden een grotere rol gaan spelen in de relatie tussen de EU en Oekraïne.
Riemen lijkt tegen het associatieverdrag, net als Baudet, want Riemen wil helemaal geen ‘marktwaarden.’ Hij wil geestelijke waarden. Toch is Riemen voor het verdrag, want hij denkt kennelijk dat als je meer handel drijft met Oekraïne (dus op basis van het associatieverdrag waar wij per referendum over mochten stemmen), de geestelijke waarden van een verenigd Europa vanzelf sterker worden. Dus meer vrijhandel leidt tot een VE met meer geestelijke waarden en dus minder economisch liberalisme en minder marktwaarden.
Riemen lijdt aan inconsistent denken, niet alleen wat Wagner aangaat, maar ook wat de Europese Unie aangaat. Waarschijnlijk wist Baudet van het denkvermogen van Riemen: het kon haast niet anders of Baudet zelf had er voor gezorgd dat Riemen werd uitgenodigd voor deze discussie. Met zo’n verdediger van het associatieverdrag hoef je je als tegenstander van dat verdrag niet erg in te spannen.
Ik kreeg sterk de indruk dat Riemen niet wist/weet wat een associatieverdrag precies behelst. Hij wilde het ook helemaal niet over dat verdrag hebben, Riemen wilde zijn boekenwijsheid demonstreren. Dus kwamen de bekende auteurs weer voorbij: Oswald Spengler, Thomas Mann, enz. weer voorbij. Riemen bleef ook suggereren dat heel Europa uit elkaar valt en zal terugvallen op eng nationalisme als het verdrag door het Nederlandse volk zou worden weggestemd. Rond minuut 13 van dit debat, liet Riemen zich zelfs ontvallen, dat dit referendum gaat over “de eenheid van de mensheid.” Ik vind het aannemelijk dat Riemen met zijn pseudo-filosofie er flink aan bijgedragen heeft dat het associatieverdrag werd weggestemd door de Nederlandse kiezer.
Riemen is niet dankbaar voor de giften van zijn mecenassen
Nadat Riemen in 1992 was afgestudeerd, slaagde hij er voortdurend in mecenassen te vinden die hem van financiële middelen wilden voorzien. Eerst was daar uitgever Johan Polak. Later kwam daar de Universiteit van Tilburg voor in de plaats die hem met een half miljoen euro per jaar steunde. Ook het ministerie van OCultuurW steunde hem, dankzij de toenmalige staatssecretaris Rick van der Ploeg, die hem kende van hun gezamenlijke tijd aan de universiteit van Tilburg.
Door deze gulle gevers kon Riemen zich zonder financiële zorgen wijden aan zijn missie om de ‘hogere’ beschaving te propageren. Maar zijn sponsoren beginnen af te haken. Nog niet zo lang geleden hield de universiteit op met de subsidie voor Riemen. Twintig jaar lang had de universiteit Riemen gesubsidieerd, daar zou hij achteraf toch wel dankbaar voor zijn? Niet heel erg, zo bleek, want hij kon niet nalaten eens flink te bijten in de hand van zijn sponsor. Hij zei in een lokale krant: “Intellectuele vorming – volgens Socrates de ‘zorg voor de ziel’ – daaraan doen universiteiten niet meer. Tilburg bouwt nu aan een ‘Graduate School voor Data Science en Entrepeneurship’. Tijdverspilling, want ware vernieuwers als Steve Jobs hebben helemaal geen Graduate Schools nodig.”
Zei Riemen hier impliciet dat hij zelf ook zo’n vernieuwer was als Steve Jobs? Dat is dan een misverstand. Steve Jobs heeft de mensheid de persoonlijke computer geschonken. Rob Riemen gaf de mensheid een belegen filosofie.
