Red jonge Europese moslima’s van onderdrukking

Voor veel moslima’s is het leven in Europa niet altijd een pretje. Sowieso is je leven niet gegarandeerd. In conservatieve moslimgemeenschappen heerst de heerschappij van de man over de vrouw, de heerschappij van de familie over het individu. Als een jonge moslima die heerschappij niet accepteert en daarnaar handelt, kan het gebeuren dat de familie, om de eer van de familie te verdedigen, besluit de jonge moslima te vermoorden.

De moslimcultuur onderdrukt de moslima

Veel moslims zijn naar Nederland gekomen in de hoop op een beter materieel leven. Zij wilden echter niet de eigen normen en waarden van het geboorteland opgeven. Dat verzin ik niet zelf. Dat zegt Yeter Akin in deze documentaire. De ouders stonden het niet toe dat hun kinderen, en dan vooral de dochters, gingen ‘vernederlandsen’.  Vernederlandsen, daar hoorde uitgaan bij en denken dat je als moslima zelf je echtgenoot kan uitkiezen.

Maar jongens en meisjes hebben in deze cultuur niet dezelfde rechten. Integendeel, dit is een cultuur waarin jongens/mannen alles mogen, maar meisjes/vrouwen niets mogen. Moslimmannen mogen in een zwemboek aan het strand liggen, maar moslima’s horen niet aan het strand. te zijn. Als zij zich hullen in zwarte zakken, dan mag het misschien. Zij moeten altijd hun hoofd bedekken. Moslims mogen prostituees bezoeken, maar jonge moslima’s mogen niet eens naar jongens kijken.

Moslima: afstand nemen van de ‘eigen’ cultuur is verstoting

Je kunt, zoals Lala Gül in haar roman Ik ga leven deed, expliciet afstand nemen van de cultuur waarin je bent opgegroeid. Maar als je daar afstand van neemt, heet je een ‘nestbevuiler’ volgens andere moslims en je familie. Je wordt bedreigd en verstoten door je familie. Maar als je geen afstand wil nemen van de traditionele moslimcultuur, dan zul je als moslima moeten accepteren dat je in het halfduister blijft leven. Ook zul je moeten accepteren dat je moet trouwen met een “humorloze, Koranvaste lul” (zoals Gül dat noemt) die je ouders voor je hebben uitgekozen. En, uiteraard, het allerlaatste wat je kunt doen, is afstand nemen van de islam. Op afvalligheid staat zonder meer verstoting door de familie.

Is dit een eenzijdig beeld van de moslimcultuur?  Er zijn immers ook wel moslima’s die zich Europees kleden en toch niet in onmin met hun familie leven. Die zijn er, want ze worden gezocht en dan ook gevonden. Zie bijvoorbeeld hier, waar geprotesteerd wordt tegen de eenzijdige beeldvorming van moslima’s (“een beeld van gesluierde vrouwen met een boodschappentas, met hun rug naar de camera”).

Margreet van Es: moslima’s worden niet onderdrukt

Dit zegt religiewetenschapper Margreet van Es uit Utrecht:

Het stereotype dat nu bestaat [van moslima’s, hv], komt voort uit koloniale vooroordelen. En die vooroordelen zijn verder uitvergroot door de immigratiegolven van de jaren ’80 en ’90 en de politieke gevolgen van 9/11. In de maatschappelijke debatten die volgden vertoonden bepaalde kritische uitspraken op de islam, ook van politici (…) racistische ondertonen waarbij de moslimgemeenschap als inferieur werd neergezet. (…) Stereotypering heeft ook een ontmenselijkend effect, en dat is een veel subtielere vorm van ontmenselijking, maar als je mensen de hele tijd vanuit één kant belicht, dan wordt de mens achter dat stereotype onzichtbaar gemaakt.

Het duiden van moslima’s als een onderdrukte, en vooral weggedrukte, groep komt dus volgens Van Es voort uit kolonialisme en racisme van autochtone Nederlanders. Ik, als autochtone Nederlander, begrijp niet wat kolonialisme met ons beeld van moslima’s te maken zou kunnen hebben. Er is nog maar een hele kleine groep Nederlanders die de koloniale tijd actief heeft meegemaakt. Vrijwel niemand in Nederland kan dus een beeld van moslima’s hebben, overgeleverd uit ‘onze’ koloniale ervaring. Racisme dan? Ik zie fysiek nauwelijks verschil tussen Marokkaanse en Turkse Nederlanders, aan de ene kant, en autochtone Nederlanders, aan de andere kant. Dus, racisme kan hier ook geen rol spelen.

Worden de meeste jonge moslima’s onderdrukt?

Maar, het is natuurlijk wel waar dat je niet precies kunt weten of iemand als Lale Gül een getrouwe representant is van de jonge moslima’s in Nederland. Zij voelde zich, binnen haar islamitische familie, evident  onderdrukt. Maar misschien vertegenwoordigt zij maar een kleine minderheid van de Nederlandse moslima’s.

Er is de laatste tijd echter veel onderzoek gedaan naar het welbevinden van moslima’s. Laten we dan beginnen met zelfmoord door moslima’s. Uit een Duitse studie uit 2017 blijkt dat Turkse jonge vrouwen met een veel grotere waarschijnlijkheid een zelfmoordpoging doen dan Duitse jonge vrouwen van dezelfde leeftijd. Een belangrijke reden daarvoor is de eer van de Turkse familie die een voortdurende druk op de jonge vrouwen legt. De Turkse vrouwen dienen het familiebelang boven hun eigen belang te stellen. Het dilemma van kiezen voor jezelf of loyaal zijn aan je ouders kan dan tot een identiteitscrisis leiden met mogelijk een zelfmoordpoging tot gevolg.

Een literatuuronderzoek uit 2021 door drie Groningse en een Duitse onderzoeker liet soortgelijke resultaten zien. De kans op zelfmoord was minstens 2,5 keer hoger bij Europese moslima’s dan bij Europese moslims.  De kans op zelfmoord was voor Turkse vrouwen ook hoger dan voor autochtone vrouwen van dezelfde leeftijd. Conflicten met de echtgenoot of met de familie en de dreiging van eerwraak kunnen tot zelfmoordpogingen leiden.

Pogingen om jonge moslima’s te helpen integreren….

Een bijzonder creatief onderzoek legde de zwakke positie van Duits-Turkse meisjes binnen de eigen Turkse familie bloot. Het ging om het effect van een overheidsmaatregel die aan tweede-generatie Turkse immigranten geboren na 1 januari 2000 direct de Duitse nationaliteit verleende. Het onderzoek maakte slim gebruik van de scheidslijn om wel of niet direct de Duitse nationaliteit te krijgen. Die was namelijk midden in het schooljaar (op 1 januari) gelegd. Daardoor was het mogelijk klasgenoten waarvan sommigen wel en sommigen niet de Duitse nationaliteit hadden gekregen met elkaar te vergelijken.

Het verkrijgen van de Duitse nationaliteit was belangrijk omdat het voor tweede- of derde-generatie kinderen mogelijkheden bood die zonder de Duitse nationaliteit niet mogelijk waren, zoals werken bij de overheid, of werken in andere EU-landen. Deze extra mogelijkheden zouden, als er verder niets verandert, tot een toekomstige verbetering van hun inkomenspositie moeten leiden.

… worden gesaboteerd door Turkse ouders  

Er veranderde echter wel iets. Dat volgde alleen al uit het feit dat meisjes uit moslimfamilies die van de maatregel hadden moeten profiteren er juist schade van ondervonden. Het bleek dat zij minder aan naschoolse activiteiten meededen, dat zij minder een vriendschapsnetwerk opbouwden. Zelfs beschouwden ze zich minder als een Duitse staatsburger dan vergelijkbare moslimmeisjes die niet onder de maatregel vielen. Voor moslimjongens golden deze effecten niet.

De auteurs onderzochten hoe zij deze resultaten konden verklaren. De bedoeling van de maatregel was immers dat de positie van Turkse moslimmeisjes in de Duitse samenleving zou verbeteren, maar het onverwachte tegendeel gebeurde. Zij schreven het resultaat toe aan “sabotage door de ouders” die wilden verhinderen dat hun dochters door de maatregel te veel zouden integreren in de Duitse samenleving. Zo droegen de ouders minder bij aan schoolactiviteiten en verleenden ze minder steun bij het schoolwerk van hun dochters. Ook waren de ouders minder bereid Duits te spreken met hun (bij geboorte genaturaliseerde) dochters. Voor moslimjongens golden deze effecten opnieuw niet.

Het beeld van de onderdrukte moslima is dus echt

Deze resultaten tonen dus de invloed aan van ouders die hun eigen normen en waarden indirect opdringen aan hun dochters. Dat opdringen gebeurt door de vergrote mogelijkheden die de overheid de dochters schenkt teniet te doen door de mogelijkheden op hun beurt te beperken. De overheidsmaatregel die juist de bedoeling had om de positie van moslimmeisjes in de Duitse samenleving te versterken, wordt door die ouderlijke sabotage juist zwakker.

Deze ouders wilden hun dochters in een onderdanige positie houden. Dat gold niet voor een enkel ouderpaar, het gold voor de meeste ouderparen, zoals dit onderzoek aantoont. De meeste ouderparen wilden hun dochters eronder houden, maar lieten hun zonen begaan. Precies wat wij op basis van het stereotype beeld hadden verwacht. Maar dit beeld is dus niet stereotyp, zoals Margreet van Es, op diverse plaatsen juist wel beweert.

Moslima’s mogen zich niet als ge-emancipeerd gedragen

Margreet van Es wil laten zien dat veel moslimvrouwen zichzelf als moderne en ge-emancipeerde vrouwen presenteren. Daarmee wordt het stereotype beeld van de onderdrukte moslima gecorrigeerd, aldus Van Es.

Van Es heeft in zekere zin makkelijk praten. Zij heeft zichzelf bekeerd tot de islam, maar heeft daarbij geen last van een onderdrukkende cultuur. Het is zeer twijfelachtig of het jonge moslima’s helpt door te doen alsof die onderdrukking er niet is. Integendeel lijkt het mij contraproductief als je daarmee de indruk wekt dat het met de meeste jonge moslima’s wel goed gaat. Met de meeste jonge moslima’s gaat het niet goed. Zie de hoge zelfmoordcijfers van jonge moslima’s en zie hoe Turkse ouders het integreren van hun dochters saboteren.

De overheid moet jonge moslima’s uit hun isolement halen. Daarvoor is het nodig dat de Nederlandse overheid achter de voordeur van de Turkse families weet te komen. Eigenlijk zouden deze families met terugwerkende kracht een contract aangeboden moeten krijgen die hen verplicht zich aan de Nederlandse cultuur aan te passen (zie eerdere blogpost). Als zij dat weigeren in woord en daad, zal er korting plaats vinden op uitkeringen, toeslagen, enz.