Prof. Fauser wil meer Nederlandse kinderen en meer legale migratie

Meer dan 17 jaar geleden was ik lid van een commissie die zich boog over het probleem dat veel koppels ouderschap uitstellen. De site van het commissierapport schetste het probleem als volgt:

“Uitstel van ouderschap komt in Nederland steeds vaker voor. Is dat een probleem? Het medische antwoord is eenduidig: als je kinderen wilt, krijg ze dan vooral vroeg, namelijk vóór je dertigste! Maatschappelijk gezien lijkt de boodschap tegenovergesteld te zijn: het loont – om meerdere redenen – om juist laat kinderen te krijgen. Moet de overheid maatregelen nemen?”

Recent heeft Bart Fauser, emeritus hoogleraar voortplantingsgeneeskunde aan de Universiteit Utrecht, aan deze discussie ook een bijdrage geleverd. Door het lage geboortecijfer dreigt in veel landen – waaronder Nederland, zo is de suggestie – onderbevolking. Ik weet niet of Fauser het rapport van de boven geciteerde commissie gelezen heeft. Hij zal echter ongetwijfeld weten dat in Nederland het geboortecijfer al heel lang laag is, al is het nu dan dramatisch laag. Wat doen we daartegen? Fauser weet het: “Je moet legale migratie stimuleren, maar ook proberen het geboortecijfer te verhogen.”

Bevolkingsexplosie in Afrika, laag geboortecijfer in Nederland

Fauser zegt er direct bij dat in de internationale discussie over geboortepolitiek vooral de nadruk wordt gelegd op het indammen van de overbevolking. Inderdaad, zoals hij zelf laat zien vindt er een bevolkingsexplosie plaats in Afrika en in sommige delen van Azië. In Afrika is de bevolking gegroeid van 225 miljoen mensen in 1950 naar 480 miljoen mensen in 1980. In 2050 zullen er naar verwachting 2,6 miljard mensen in Afrika rondlopen. Wat misschien erger is, is dat die bevolkingsgroei niet gepaard gaat aan toenemende welvaart. Dat is erg omdat de bevolkingsexplosie in Afrika alleen maar zal leiden tot nog meer migratie vanuit Afrika naar Europa.

Wat Nederland betreft, het was in 2007 al duidelijk dat – vooral hoogopgeleide – vrouwen op steeds latere leeftijd aan kinderen begonnen. Mijn oudste kind, bijvoorbeeld, kwam ter wereld toen mijn vrouw al 35 jaar oud was. Als je zo laat je eerste kind krijgt, zijn de risico’s op gebreken bij de baby – en bij de vrouw – veel groter. Als de baby überhaupt komt, want van uitstel komt vaak – soms noodgedwongen – afstel. Een duidelijk gevolg van het later krijgen van kinderen is dat het aantal kinderen per vrouw afneemt. Momenteel bedraagt dat aantal 1,43 in Nederland en dat is lager dan het aantal dat nodig is om – zonder migratie – de bevolking op termijn constant te houden. Daarvoor zou het aantal kinderen per vrouw gelijk moeten zijn aan 2,1.

Immigratie leidt tot bevolkingsgroei

Desondanks daalt in Nederland de bevolking niet. Integendeel, de bevolking is in 2023 met 140.000 mensen toegenomen. Die bevolkingsgroei kan helemaal aan immigratie toegeschreven worden. Het is (zie CBS) al sinds 2016 zo dat de bevolking alleen maar groeit door immigratie. Zonder immigratie zou de bevolking op korte termijn constant blijven of iets dalen. Op langere termijn echter zou met 1,43 kinderen per vrouw de bevolking dalen zonder migratie. Wij hebben eerder uitgerekend dat in deze situatie per saldo tussen de 35 duizend en 70 duizend immigranten per jaar toegelaten moeten worden om de bevolking constant te houden. Het economische effect van deze immigratie is dan neutraal als de immigranten op dezelfde wijze als de ‘autochtonen’ op de arbeidsmarkt participeren.

Het immigratiesaldo in Nederland leidt echter al vanaf 2016 tot bevolkingsgroei. Die bevolkingsgroei leidt tot de bekende problemen. Toenemende vraag naar woonruimte, met een voortdurend extra beroep op de schaarse ruimte, toenemende drukte op de wegen, etc. Het is dan ook niet toevallig dat vanaf 2016 de huizenprijzen in de lift zitten. Vooral de toenemende schaarste op de woningmarkt betekent dat er voor koppels nog meer reden is om ouderschap uit te stellen. Je wilt natuurlijk eerst een huis waar je je kinderen fatsoenlijk kunt opvoeden. De almaar stijgende huizenprijzen – ook als gevolg van migratie – maakte het voor jonge koppels alleen maar moeilijker om aan een betaalbaar huis te komen. Dus, kwamen er nog minder baby’s.

Bevolkingsgroei leidt niet (meer) tot economische groei

We komen nu echt in een fase dat bevolkingsgroei niet langer wenselijk is. En dat niet alleen omdat bevolkingsgroei tot klimaatopwarming leidt, zoals demografen hebben laten zien. Maar ook om economische redenen. De economische theorie van na WOII (hier door mij behandeld) concludeerde dat bevolkingsgroei goed was voor groei. Er wordt dan immers meer gespaard, zodat er ook meer geld beschikbaar is voor investeringen. Hoe harder de bevolking groeit, des te meer er geïnvesteerd kan worden in nieuwe machines. Des te meer ook de welvaart zal toenemen.

Die tijd is echter voorbij. De theorie leek uit te gaan van onbeperkte ruimte waar de nieuwe bevolking zonder extra kosten gehuisvest zou kunnen worden. Maar nu moeten we weer terug naar de theorieën van de oude klassieke economen (18^e en 19^e eeuw) die voorspelden dat bevolkingsgroei tot hongersnoden zou leiden. Hongersnood zal er zo gauw niet komen in Nederland, maar ruimtenood wel. Zoals ik al eerder memoreerde dacht de regering er in 1950 ook zo over. In de troonrede van dat jaar zei de koningin: “de sterke bevolkingsgroei en de beperktheid van de beschikbare grond blijven krachtige bevordering der emigratie eisen.”  Het zal ongetwijfeld niet lukken om oude en/of nieuwe Nederlanders tot (r)emigratie aan te zetten. Daarvoor is het welvaartsniveau hier vergeleken met potentiële (r)emigratielanden te hoog. Ik hoop echter wel dat de koning in de volgende troonrede gaat pleiten voor een krachtige rem op immigratie.

Bevorderen legale migratie is contraproductief

Daarom is ook het pleidooi van Fauser om “legale” migratie te bevorderen, niet erg productief. Het is overigens niet duidelijk wat Fauser bedoelt met legale migratie. Heel veel migratie is legaal. De bevolking groeit namelijk vooral door legale immigratie. Bijvoorbeeld, de 117 duizend immigranten die in 2021 vanuit andere EU-landen naar Nederland kwamen (zie hier), hadden op grond van EU-afspraken het recht om hier werk te komen zoeken. Zoiets geldt ookvoor de ongeveer 48 duizend asielzoekers die in 2023 in Nederland arriveerden.

Hoe dan ook, als we de bevolking constant zouden willen houden, moeten we niet migratie bevorderen, zoals Fauser voorstelt, maar migratie beperken. De huidige omvang van de immigratie leidt immers tot bevolkingsgroei en tot toenemende woningnood. Die woningnood betekent dan weer een verdere daling van het geboortecijfer.

Vruchtbaarheidsbehandeling is (alleen) medisch acceptabel

Maar moeten we dan wel proberen het geboortecijfer te verhogen? Fauser heeft daar met een groot aantal andere experts een artikel over geschreven. Daarin wordt beschreven hoe vaak onvruchtbaarheid bij mannen en vrouwen voorkomt. Hoe je mensen bewust kunt maken van het risico van onvruchtbaarheid. Tenslotte geeft het artikel aanbevelingen hoe de overheid de toegang tot vruchtbaarheidsbehandelingen zou kunnen vergroten en eerlijker zou kunnen verdelen. Er is natuurlijk niets op tegen om de toegang tot vruchtbaarheidsbehandelingen makkelijker te maken. We kennen allemaal wel koppels die geen kinderen kunnen krijgen en daaronder lijden. Als dat lijden verholpen kan worden door betere behandelingen, is dat winst.

Het is echter onjuist, zoals Fauser doet, om een dergelijk pleidooi als een remedie tegen ontvolking te presenteren. Voor Nederland, en meer algemeen voor West- en Noord-Europa, is overbevolking het probleem. Daarvoor is een rem op immigratie nodig. Fauser zegt echter in de krant: “Veel Europeanen willen minder migratie, maar zolang zij zo weinig kinderen maken, zal de economie om migranten blijven vragen.” Dat is oorzaak en gevolg omdraaien. Omdat (zie boven) het immigratiesaldo in Nederland hoger is dan de economie en vooral de woningmarkt aan kan, daalt het geboortecijfer. Het geboortecijfer zal weer kunnen stijgen als de immigratie afneemt.     

NB. Nadat ik deze post had afgerond schreef Frank Kalshoven een kritische kolom over de uitspraken van Fauser. Hij schrijft dat de inhoud van het wetenschappelijke artikel van Fauser erop neerkomt dat de babydokters willen dat vruchtbaarheidsbehandelingen gratis worden. Fauser weet, aldus Kalshoven, niets van migratie. Daar zijn we het dus mee eens.