Organiseert De Volkskrant zijn eigen tegenspraak?

Onlangs stond er in de papieren versie van De Volkskrant een artikel onder de titel “Tegenspraak spreekt niet meer vanzelf”. Het artikel ging over een rapport van Janne Nijman, hoogleraar internationaal recht in Amsterdam en Genève. Volgens de krant ging dat rapport over de volgende vraag: “Hoe moet Nederland optreden in een steeds autocratischer wereld waarin repressieve regimes de ruimte voor tegenspraak aan banden leggen?”.  

Maatschappelijk middenveld zorgt voor tegenspraak

De beste waarborg voor de  rechtsstaat is volgens het rapport van Nijman het maatschappelijke middenveld. De krant formuleert dat als volgt:

Maatschappelijk middenveld is de verzamelnaam voor wetenschappers, journalisten, mensenrechtenorganisaties, kunstenaars, kennisinstituten, vakbonden, natuurbeschermers en andere burgers die zorgen voor een levendig en pluriform publiek debat. Ze behoren tot de overheid noch de markt, en vormen de aderen van de democratie.

Uit: De Volkskrant van 12 april 2025. Alle volgende citaten zijn uit dezelfde bron, tenzij anders vermeld

Nederland heeft een bloeiend maatschappelijk middenveld. Het eerste wat autocratische regimes proberen te doen is het monddood maken van dat maatschappelijke middenveld. Autocraten laten journalisten hun werk niet langer doen. Ook moeten ze niets hebben van wetenschappers die zich baseren op feiten in plaats van complottheorieën. Nijman vindt dat Nederland een morele plicht heeft om de ruimte voor tegenspraak te verdedigen.

Ontwikkelingshulp leidt ook tot tegenspraak?

Ik kan het niet anders dan met haar eens zijn. Maar dan gaat Nijman – of de Volkskrantjournalist, dat is niet helemaal duidelijk – opeens over op het beleid rond ontwikkelingshulp. Dit “rechtse” (sic) kabinet  wil dat het Nederlandse bedrijfsleven meer van die hulp gaat profiteren. Bovendien moet die hulp bijdragen aan het tegengaan van migratie:

Maatschappelijke organisaties krijgen alleen nog geld als ze bijdragen aan deze Nederlandse belangen.

Dat deed Lillianne Ploumen, oud-minister en mensenrechtenjurist, wel beter, aldus de krant. Zij probeerde tenminste “de politieke ruimte van burgers te vergroten.” Dat ging dan via ngo’s die van Ploumen flinke subsidies kregen. Die ngo’s gingen dan vervolgens tegen diezelfde minister procederen als hun iets niet beviel, maar dat vond Ploumen niet erg:

Een gezonde democratie heeft waakhonden nodig, aldus de redenering van Ploumen, dus moet je die waakhonden ook zelf te eten geven.”

Of die ngo’s erin geslaagd zijn de ruimte voor tegenspraak in autocratische staten te vergroten, vermeldt het artikel dan weer niet. Wel haalt de journalist Reinette Klever, namens de PVV minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, aan die de hulp te versnipperd vindt omdat die “soms naar honderden lokale organisaties wordt doorgesluisd”. En ook daaar kan ik het alleen maar mee eens zijn.

Aap uit de mouw

En dan komt de aap uit de mouw en dat is, als ik het goed zie, niet de mouw van Janne Nijman, maar de mouw van de journalist van De Volkskrant. De journalist ziet ook hier in Nederland de ruimte voor het maatschappelijke middenveld krimpen:

Politici en bewindvoerders vallen publiekelijk rechters, wetenschappers en journalisten aan.

Haar vrees is dat het niet lang zal duren of er hier net als in de VS van Trump geen kritische stukken op de opiniepagina’s meer mogen verschijnen. Dat raakte bij mij een gevoelige snaar, want ik weet minstens twee voorbeelden van onderwerpen waarvoor De Volkskrant zelf geen tegenspraak wil organiseren. Het gaat om Israël en het nieuwe pensioenstelsel. Bij deze beide onderwerpen heeft De Volkskrant zelf een mening vastgesteld. Kennelijk wil de krant daar vervolgens geen ander geluid meer over horen. Ik beperk me hier alleen tot het nieuwe pensioenstelsel, zoals vastgelegd in de Wet toekomst pensioenen (Wtp).

De Volkskrant steunt de Wtp

De steun voor de Wtp bleek uit een artikel dat in de krant verscheen vlak na de goedkeuring van de Wtp in de Eerste Kamer. De journalist meldde enthousiast dat het nieuwe stelsel bij werknemers en gepensioneerden gemiddeld tot een hoger pensioen leidt. Dat zou dan gebaseerd zijn op berekeningen van een consultancybureau dat ook al een groot voorstander van de Wtp was. Die uitkomst van de berekeningen kwamen overeen met de uitkomst die De Nederlandsche Bank (DNB) had gerapporteerd. Daarbij werkte DNB met 10 duizend economische scenario’s.

Wij hebben al diverse malen laten weten dat wij niet veel vertrouwen hebben in dergelijke black-box berekeningen (bijvoorbeeld: hier). Vooral niet omdat DNB nogal wat belang had bij deze uitkomst. Onder de Wtp zou de toezichttaak voor de bank immers een fluitje van een cent zijn. Dus is DNB gebaat bij alle mogelijke positieve geluiden over de Wtp, ook als ze die geluiden zelf heeft voortgebracht.

Het zou in lijn met de journalistieke anti-autoritaire traditie van de krant zijn geweest als de journalist ook eens zijn licht had opgestoken bij tegenstanders van de Wtp. Volgens het hierboven besproken stuk in de krant, moet je om de rechtsstaat te handhaven je eigen tegenspraak organiseren. Toch?

… en is dus tegen een referendum over het invaren

Dat de redactie van De Volkskrant zich achter de Wtp had geschaard bleek uit een redactioneel commentaar in de krant van 27 januari 2025. Zij verklaarde zich daar unaniem tegen het door NSC voorgestelde referendum over het invaren in de Wtp. Ik ben de bezwaren tegen het referendum in een bogpost langs gaan lopen en vond ze niet overtuigend.

Eén voorbeeldje. De krant beweert dat de pensioenen in het begin hoger zullen lijken [HV: dus niet blijken], omdat de pensioenfondsen minder geld hoeven achter te houden met het oog op toekomstige risico’s. Volgens mij is dit echter een worst die de gepensioneerden is voorgehouden om hen gunstig te stemmen voor de Wtp. Dat de gepensioneerden de worst ooit zullen ontvangen, is echter zeer de vraag.

Bovendien was die worst gewoon een worst die de gepensioneerden op last van DNB eerst was afgepakt. De pensioenen waren immers door de strenge vermogenseisen van DNB tussen 2008 en ongeveer 2020 niet geïndexeerd. De indexatie van pensioenen werd echter stopgezet wegens de paniek die zich van de toezichthouder DNB had meester gemaakt. DNB vreesde kennelijk een ineenstorting van de pensioenvermogens.

Die paniek zal er in het nieuwe stelsel niet meer zijn. De strenge vermogenseisen worden losgelaten en de pensioenen mogen dus aanvankelijk hoger zijn. Dat kun je echter ook interpreteren als het compenseren voor de ten onrechte gekorte pensioenen. Het is overigens maar zeer de vraag of de pensioenen hoger zullen zijn. In feite hoeven de pensioenfondsen nu al niet meer te beknibbelen op de pensioenhoogten, de Wtp komt er immers aan. Het ABP echter geeft nog steeds geen volledige prijscompensatie aan de gepensioneerden, zoals ik eerder schreef.

Het leek mij dat De Volkskrantlezer recht had op tegenspraak op dit redactioneel commentaar. Dus schreef ik een stuk waarin ik de argumentatie van het commentaar stuk voor stuk van tegenargumenten voorzag en stuurde dat naar de opinieredactie van de krant. Het stuk werd niet geplaatst.

De Raad van State (RvS) en het referendum

Toen kwam het het advies van de RvS over het pensioenreferendum. Op dat advies kun je nogal wat kritiek hebben, zoals ik liet zien. De krant nam het advies echter zonder enige analyse over. Vervolgens meldde de krant op 11 april jl. dat NSC en BBB hun voorstel voor een pensioenreferendum in stand houden. En dit “ondanks een vernietigend oordeel van de Raad van State”, zoals in de aanhef van het artikel werd vermeld.  Voor mij genoeg aanleiding om aan de opinieredactie van de krant opnieuw duidelijk te maken dat de RvS bevooroordeeld was en geen eigen analyse had gemaakt. Ik schreef weer een opiniestuk met de volgende conclusie:

Het nieuwe pensioenstelsel wordt kennelijk ook door de RvS ‘verkocht’ met de belofte dat het gemiddeld tot een hoger en koopkrachtig pensioen gaat leiden. Dat zou al direct merkbaar moeten zijn na de aanvaarding van de Wtp in het parlement. Vakbondsbestuurders, pensioenfondsen en voorstanders van de Wtp in het parlement hebben dat ook als argument voor de Wtp gebruikt. Gepensioneerde ambtenaren weten inmiddels al beter. Dit jaar verhoogt het ABP de pensioenen met nog niet eens twee procent bij een inflatie van meer dan drie procent. Dit doet het vertrouwen in de Wtp geen goed. Daarom is het terecht dat NSC en BBB het pensioenreferendum in stelling willen brengen.

Uit mijn mail aan de redactie van de opiniepagina van De Volkskrant, d.d. 14 april 2025

Wie organiseert de tegenspraak in De Volkskrant?

Helaas, ook dit stuk wilde de redactie van de opiniepagina niet plaatsen. Ze deelde mij mee:

Een stuk komt voor plaatsing in aanmerking als het de aanzet geeft tot een debat of als het een bijdrage levert aan een lopend debat, als het een oorspronkelijke zienswijze bevat, en als het inhoudelijk en stilistisch voldoet”

Uit een mail van De Volkskrant aan mij, d.d. 14 april 2025.

Het leek mij dat mijn stuk tot een debat in de krant zou kunnen leiden, want ik had nog geen enkele tegenreactie in de krant gezien. Zou misschien de stijl van mijn stuk niet hebben voldaan? Tsja, dat zou kunnen. Stiekem hou ik het er overigens op dat mijn stijl niet veel te wensen overlaat.

Mijn conclusie is dat de redactie van de krant geen discussie wil over haar eigen standpunt van de Wtp. Hoewel ze dus – zie boven – autocraten ervan beschuldigt tegenspraak te onderdrukken, wil ze dat zelf ook niet in haar eigen krant toestaan, als dat zo uitkomt. Curieus was overigens dat in de webversie van het artikel die ik in het begin van deze post aanhaalde de titel totaal anders was. Op het web luidde die titel namelijk “Hoe Nederland net als Trump zijn waakhonden uithongert – en zo de democratie ondermijnt.” Het woord ‘tegenspraak’ was helemaal verdwenen. Misschien voelde de redactie aan dat tegenspraak ook bij de eigen krant niet helemaal in orde was.

Ik blijf overigens gewoon abonnee van De Volkskrant. Voor mij is de krant een bron van tegenspraak. De krant kan dus bij mij een potje breken, ook al staan de scherven inmiddels tot mijn nek opgestapeld. Dit laatste is een citaat uit het werk van Jan Blokker sr. dat ik uit mijn geheugen opdiep. Hij was columnist van De Volkskrant in de jaren 1960 en 1970, en iemand die wel zijn eigen tegenspraak organiseerde.