Mijn krant doet niet aan combinatiedenken

… maar beveelt het wel aan

Mijn krant is goed in het beschrijven van moraal-filosofische adviezen om zich er vervolgens zelf niet aan te houden. We hebben het in dit verband al eerder gehad over het organiseren van tegenspraak. Dat zou goed zijn voor onze liberale democratie, maar als het zo uitkomt, zoals bij pensioenen, doet de krant er zelf niet aan. Op 20 mei jl. stond er in de krant (alleen voor abonnees) een stukje over polarisatie en hoe je dat kunt voorkomen. Je moet dan doen aan combinatiedenken. Dit begrip komt van moraalfilosoof Patrick Loobuyck. De krant omschrijft het als volgt:

Houd een open geest (…).  Ga niet te veel uit van je eigen gelijk. En wees ontvankelijk voor wat je tegenstander te melden heeft, er kan zomaar een nieuw of zinnig inzicht tussen zitten.

Bron: De Volkskrant 20 mei 2025

Combinatiedenken: de andere partij is niet de vijand…

Podcastmaker Harmen van der Veen is dit idee gaan toepassen bij aartsconservatieve en diepreligieuze familieleden in het stadje Holland in Michigan (VS). Van der Veen klapt dicht als een nicht allerlei niet-feitelijke zaken als waarheid voorstelt. Bijvoorbeeld dat de bestorming van het Capitool aan de Democraten te wijten was. Maar als hij later het geluidsfragment nog eens naluistert blijkt dat hij niet had gehoord dat zijn nicht:

over andere onderwerpen relatief genuanceerde ideeën koestert. Zo beschouwt ze abortus niet per se als een religieuze zonde, ze vraagt zich alleen af of er ook niet andere opties zijn voor een ongewenste zwangerschap, zoals afstaan ter adoptie. En ze koestert ideeën over sociale media – schadelijk voor kinderen – waarin Van der Veen zich kan vinden.

Bron: De Volkskrant 20 mei 2025

Loobuyck merkt op dat het moeilijk is voor mensen:

om zich open te stellen voor anderen, en hoeveel weerstand er is om mogelijk zinnige informatie op te pikken uit het discours van een tegenpartij, omdat ze daar niet bij willen horen. Het is een soort clubgevoel – de ander is in alles de vijand en hoeft niet gehoord te worden.

Bron: De Volkskrant 20 mei 2025

Combinatiedenken: denk aan belang andere partij

Maar als je aan combinatiedenken wil doen, vervolgt Loobuyck, dan moet je ook de belangen van de andere partij meenemen. Hij zegt bijvoorbeeld:

Kijk, ik hoor tot de mensen die eerder de kant van de Palestijnen dan van Israël kiest, en er zijn in mijn optiek goede redenen om de druk op Israël op te voeren. Maar wanneer je tot een duurzaam toekomstperspectief voor dat gebied wilt komen, dan zul je de ervaringen van Israëliërs en de dreiging die zij vanuit Hamas en omringende islamitische landen voelen in je oordeel moeten verdisconteren.

Bron: De Volkskrant 20 mei 2025

Doet de krant aan combinatiedenken?

Dat klinkt mij inderdaad als muziek in de oren. Denk ook eens aan de belangen van Israël als je het over Gaza hebt. De krant zelf doet dat niet of nauwelijks. Redactionele stukken over Israël ademen altijd een vijandige sfeer (genocide, etnische verdrijving, etc.), maar als de krant al stukken over Hamas schrijft, dan zijn er geen waardeoordelen. Neem bijvoorbeeld dit stuk over Hamas. De woorden terreur, dictatuur, wederrechtelijke executies vallen niet. Het artikel noemt de terroristische en genocidale aanval op Israëlische burgers door Hamas op 7 oktober 2023 wel, maar zonder de adjectieven “terroristisch” en “genocidaal”. Het was volgens de journaliste gewoon een aanval, verder niets.

Het zijn van die stukken waarbij je denkt: waarom lees ik die krant nog? Kan ik het niet beter direct bij het oud papier gooien? Maar ja, nu ben ik zelf natuurlijk ook verblind door mijn eigen gelijk. Kennelijk wil ik ook niet zien dat de andere partij (in dit geval dus de krant) soms ook zinnige visies heeft op het Midden-Oostenconflict. Je moet er als Israël goedgezinde lezer wel naar zoeken, maar ik heb het met een beetje combinatiedenken toch gevonden. Het gaat namelijk over dit artikel waarin de journalist beschrijft hoe Hamasstrijders bij het ingaan van het bestand uit de zelf aangelegde tunnels in Gaza kropen en Hamas zich weer als de autocratische baas van Gaza presenteerde.

De impliciete boodschap van het artikel was: de burgers van Gaza vangen de klappen op, maar Hamas blijft ongedeerd. Zo erg anti-Hamas is het artikel overigens ook weer niet, want lees maar mee:

De beelden komen in Israël hard aan. Dit is precies waar de haviken al maanden op hameren: Hamas is nog springlevend, en als we de oorlog stoppen, dan blijven die terroristen – zoals ze in Israël worden genoemd – een bedreiging.

Bron: De Volkskrant 21 januari 2025

Ofte wel, Israëliërs noemen de Hamasstrijders wel terroristen, maar ze zijn het eigenlijk niet. Integendeel, de journalist schrijft dat vele Palestijnen de strijdvaardigheid en standvastigheid van Hamas bewonderen. Ik vraag het me af. Net zoals ik me afvraag of de Gazanen wel zo graag in Gaza willen blijven.

Etnische zuivering

Dat brengt ons bij het begrip etnische zuivering. Daarvan is sprake als een bevolking tegen haar wil en desnoods met geweld van zijn woonplaats wordt verwijderd. Dat gebeurde na WOII met de Duitstaligen in het Tsjechische Sudetenland. Het is inmiddels bekend dat Israël zou willen dat alle Palestijnen uit Gaza vertrekken. Dat is, zou ik zeggen, een garantie voor veiligheid voor Israël. Als alle Gazanen weg zijn, blijft hoogstens Hamas achter in het gebied. Israël kan dan Hamas eenvoudig bestrijden zonder van genocide beschuldigd te worden. Israël voert namelijk oorlog tegen Hamas, niet tegen Gaza.

Voor Israël is het dus een goed plan om Gazanen te laten vertrekken – en het lijkt erop dat veel bewoners van Gaza ook daadwerkelijk willen vertrekken. Niet allemaal overigens. Volgens een naar het lijkt onafhankelijke enquête zou ongeveer de helft van de bevolking willen vertrekken. Er is natuurlijk wel een probleem: waar moeten ze heen? Israël zelf gaat de potentiële emigranten niet opnemen. De VS van Donald Trump ook niet. En de Arabische staten al helemaal niet.

Vrijwillig vertrek is geen etnische zuivering

De krant schrijft hier over de plannen van de Israëlische premier. In de kop van het artikel staat het volgende: “Netanyahu pleit openlijk voor etnische zuivering van Gaza als voorwaarde voor einde aan de oorlog.” De journalist schrijft er in het artikel dit over:

Netanyahu herhaalde zijn voornemen om Gaza volledig onder controle te brengen van het Israëlische leger. Israël heeft daarvoor een ‘strak georganiseerd’ plan, dat moet garanderen dat ‘Gaza nooit meer een dreiging voor Israël kan vormen’. Netanyahu zei niet letterlijk dat dat inhield dat alle Gazanen uit de Gazastrook weg moesten. Wel zei hij: ‘Inwoners die Gaza willen verlaten, zullen de mogelijkheid krijgen te vertrekken.’”

Bron: De Volkskrant, 22 mei 2025

Is dit etnische zuivering? Nee toch, er is immers geen dwang te vertrekken. Waarom wordt het dan wel in de kop van het artikel geplaatst? Zou het bovendien niet goed zijn geweest als de journalist zich verdiept had in de motieven van de Israëliërs om het bestand te verbreken? Het combinatiedenken zit er nog niet diep in bij de krant. Toch had de krant zelf geschreven hoe tot ontsteltenis van de Israëliërs Hamas tijdens het bestaand in januari van dit jaar als herboren en weldoorvoed uit de tunnels tevoorschijn kwam. Hoe kon dat, na ruim een jaar oorlog? De Israëlische bevolking zag de eerstvolgende terreuraanval al opdoemen.

Caspar Veldkamp doet ook niet aan combinatiedenken

Het is duidelijk dat Israël momenteel buitensporig geweld aan het gebruiken is (zeker: om dit op te schrijven moest ik even aan combinatiedenken doen). Dat onze eigen minister Caspar Veldkamp daar wat tegen probeert te doen, kunnen we ondersteunen. Maar heeft hij ook een idee hoe Israël veilig kan blijven voortbestaan zonder continu met raketten beschoten te worden door Hamas of, erger, zonder vrees voor een herhaling van 7 oktober 2023? Het lijkt er niet op dat hij daar een idee van heeft. Ofte wel, hij doet niet aan combinatiedenken, de belangen van de Israëliërs tellen niet mee. We kunnen dus wel concluderen dat kabinet Schoof de Israëlische burgers in de kou laat staan.

Niet alleen mijn krant, maar de hele wereld heeft het momenteel op Israël gemunt. Zelfs Donald Trump lijkt genoeg te krijgen van Israël. Zo als Willem Dercksen onlangs op Wynia’s Week schreef, het 77 jaar oude land wacht gelaten af wat dit allemaal voor Israël gaat betekenen. Etnische zuivering? Genocide?