Op vakantie in Andalusië, Spanje, valt het op hoe ver verheven de Islam boven de Europese cultuur was in de periode vanaf de 8e tot de 13e eeuw. Christelijk Europa verkeerde toen in de duistere Middeleeuwen, met bijgeloof, heksenverbranding en kwakzalverij. De islamitische cultuur echter floreerde. Zo waren er Arabische filosofen die zich afvroegen hoe de koran met de wetenschap te verzoenen was. Een daarvan kom je als toerist in het toen islamitische Cordoba op verschillende plekken tegen, Averroës. Het zou goed zijn als op de hedendaagse koranscholen Averroës op de leeslijsten van de leerlingen kwam.

Eens was de islam zijn tijd vooruit

De periode vanaf de 8e tot de 13e eeuw wordt wel de ‘Gouden Jaren van de islam’ genoemd, omdat toen in de Arabische gebieden, inclusief Arabisch Spanje, de wetenschappen, zoals de filosofie, cartografie, wiskunde, geneeskunde, mystiek en bouwkunst bloeide. In de  architectuur werden Romeinse vindingen, zoals irrigatie, verder ontwikkeld. De kennis op medisch gebied was veruit superieur aan de kennis in Europa. Zo was het in de Arabische wereld al voor de tiende eeuw bekend dat koorts een afweermechanisme was. Er werden zelfs al experimenten gedaan om de werking van therapieën en medicijnen te testen; er waren chirurgen die geslaagde operaties wisten uit te voeren

Averroës: verlichte Arabier in Europa

Ibn Rushd, bekender onder de naam Averroës (1126-1198), was geboren in Cordoba. Het is vreemd te bedenken dat een Arabier in die tijd in Europa ter wereld kwam in een volledig islamitische omgeving, maar de islam heerste toen in een groot deel van Spanje. Cordoba was de hoofdstad van dat Arabische rijk in Spanje. Vlakbij de rivier de Guadalquivir in Cordoba stond een van de grootste moskeeën ter wereld. Averroës zal er ongetwijfeld geregeld geweest zijn. Het zal wel niet in Averroës zijn opgekomen zijn dat ruim vier eeuwen na zijn geboorte de katholieken een kathedraal midden in zijn moskee zouden bouwen.  

Cordoba is trots op Averroës. Zo staat er een groot standbeeld van hem voor de oude stadsmuren. Op de website van het plaatselijke toeristenbureau wordt gezegd dat hij “de meest vooraanstaande van alle Cordobaanse Arabische schrijvers was en de meest invloedrijke filosoof van de Arabische wereld”.

In de Torre de la Calahorra, een stadspoort aan de Romeinse brug over de Guadalquivir, is een klein museum waarin Averroës sprekend wordt opgevoerd. Hij wordt daar greciteerd als iemand die mannen en vrouwen gelijkwaardig vond en die openstond voor kritiek op de religie. Hij wilde vernieuwen door de islam in overeenstemming te brengen met het gedachtegoed van de filosofie van Aristoteles uit de Griekse Oudheid. Zijn denken paste precies in de gouden jaren van de islam. Als er een verschijnsel in de werkelijkheid werd geconstateerd dat tegenstrijdig leek aan de koran, was de respons van Averroës dat de koran als een allegorie moest worden begrepen. Het ging om de boodschap in het verhaal van de koran, niet om het verhaal zelf. Het was dus niet terecht om het bedrijven van wetenschap te verbieden, omdat dit misschien tot tegenspraak met de koran zou kunnen leiden. De Koran was dus ook niet een onweerlegbare uiting van God, maar een geschrift dat geschreven was door mensen en daarom interpretatie behoefde. 

Wetenschap en religie in het christendom en de islam

Twijfel is een van de belangrijkste oorzaken voor de hoge welvaart in de christelijke Westerse wereld. ‘We’ twijfelden er aan of de zon wel om de aarde draait en we gingen onderzoeken wat er aan de hand was in het universum. We leerden natuurkundige krachten kennen en konden daardoor na verloop van tijd machines maken, auto’s, vliegtuigen, enzovoort. Kortom, door een rationalistische visie op de natuur kon het Westen de natuur beheersen tot eigen voordeel. Er kan aangetoond worden dat Averroës heeft bijgedragen aan dit rationalisme in de christelijke wereld.

Tot de 13e eeuw had ook de islam die onderzoekende benadering. Maar deze rationalistische visie op de werkelijkheid is vrijwel volledig verdwenen in de islamitische wereld. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het nagenoeg ontbreken van wetenschappelijke traditie van enig niveau in moslimlanden. Er zijn meer dan anderhalf miljard moslims in de wereld, maar slechts twee moslims hebben ooit een Nobelprijs in een van de exacte wetenschappen in de wacht weten te slepen. Er zijn wel universiteiten in islamitische landen, maar alleen Turkse universiteiten leveren een substantiële bijdrage aan de wetenschappelijke kennis (en we mogen vrezen voor het intellectuele klimaat in Turkije als het autocratische semi-religieuze bewind van Erdogan aanhoudt). De overheersende houding van de islam tegenover de wereld is dat alle gebeurtenissen volledig door God worden bepaald. Het is dan onnodig, zelfs godslasterlijk, om die gebeurtenissen te onderzoeken. Vrij onderzoek en vrije nieuwsgaring zijn dus ook misdadig.

De islamitische godsdienstopvatting leidt tot immigratie naar het christelijke westen

Het gebrek aan een intellectuele traditie in hedendaagse moslimlanden weerspiegelt zich in de economische situatie in die landen. Arabische landen zijn alleen maar geen economische woestijn als ze over olievoorraden beschikken. Economieën kunnen zich moeilijk ontwikkelen als eigen initiatief al gauw als zondig wordt beschouwd door de heersende religieuze elite.

Maar, en hier komt de paradox, ook moslims willen welvaart en als die dan niet in de islamitische wereld wordt gevonden, dan misschien elders. In Europa wonen inmiddels een kleine 40 miljoen moslims waarvan een groot deel met het anti-rationalistische virus dat in de moslimwereld heerst, is besmet. Moslims willen wel onze welvaart, maar ze willen niet de kritische geest en de tolerantie voor andere ideeën, die tot die welvaart hebben geleid, accepteren. Zolang moslims denken het monopolie op de waarheid in pacht te hebben, kan er van hun integratie in de open Westerse samenleving geen sprake zijn.

Conclusie

Ooit vormde het heilige boek van de islam, de koran, geen beletsel voor vooruitgang van de wetenschappelijke kennis. De huidige interpretatie van de islam als het onweerlegbare woord van god, heeft de Arabische landen terug naar de wetenschappelijke en economische woestijn gestuurd, tenzij ze, door een godswonder, van oliebronnen zijn voorzien. Daarom wonen er inmiddels meer dan 40 miljoen moslims in Europa, op zoek naar de welvaart, die de moslimlanden hen niet kan bieden. Velen van hen accepteren echter de liberale houding van Europeanen tegenover andersdenkenden en anders geaarden niet. Helemaal bont maken de de salafistische koranscholen het. Daar wordt kinderen geleerd dat overspeligen, homoseksuelen, afvalligen, enz., de doodstraf verdienen.

Het is aan te bevelen dat, als tegengif voor de bekrompen houding van deze fundamentalisten, lezing van het filosofisch werk van Averroës, verplicht wordt gesteld in alle islamitische scholen.