Leo Lucassen’s ‘feitencheck’ over asiel toont:

zijn waarheid over asiel is ook (maar) een mening

Een van de betere journalistieke stukken over migratiebeleid die ik de laatste tijd heb gelezen was van Volkskrantjournalist Marcia Luyten. In dat stuk, gedateerd 18 februari 2022, luidde haar basisstelling ongeveer als volgt. Als we streng en selectief zijn bij het toekennen van asiel, kunnen we degenen die de bescherming van de EU-landen echt nodig hebben, ook echt helpen.

Daarop kwam op 22 februari 2022 een reactie van Leo Lucassen. We zijn hem al diverse malen tegengekomen (namelijk hier en hier). In tegenstelling tot Luyten is hij meer van het “open-de-grenzen” type. Gesloten grenzen zijn, volgens hem, niet op basis van feiten te verdedigen. Dat geldt dus ook voor de analyse van Luyten die de plank geregeld misslaat. Volgens Lucassen is haar betoog “op een aantal essentiële punten feitelijk onjuist”. Als er inderdaad feitelijke onjuistheden in Luyten’s stuk staan, moet dat met een feitencheck te achterhalen zijn. Laten we dus eens een poging doen.

Wat statistieken zeggen over het recht op asiel

Volgens Luyten had de Europese Commissie becijferd “dat zeker 60 procent van de vluchtelingen naar Europa geen recht op asiel heeft.” Helaas geven journalisten bij hun stukken niet altijd hun bron aan, zelfs niet in de online gepubliceerde versie. Dat geldt ook voor deze bewering van Luyten en dat geeft Lucassen de kans om, evenzeer zonder bronvermelding, te schrijven: “Het gaat hier echter om een nattevingerschatting die de Commissie heel goed uitkomt ter legitimering van haar spijkerharde buitengrensbeleid en het uitbesteden van de controle aan autoritaire regimes in Noord-Afrika en het Midden-Oosten.” Deze ene zin levert minstens drie vragen op. Welke “nattevingerschatting” bedoelt Lucassen? Welk “spijkerharde buitengrensbeleid” en welke autoritaire regimes heeft hij op het oog?

Laten we het eerst over het percentage mensen hebben dat recht op asiel heeft. Dat cijfer kun je gewoon uit statistieken halen die de Europese Commissie (EC) geregeld publiceert. In tegenstelling tot Luyten en Lucassen vermeld ik hier wel de bron. Deze website van de EC maakt gebruik van gegevens van Eurostat. Deze website vermeldt: “In 2020 namen de EU-landen 521.000 asielbeslissingen in eerste aanleg. 41% van deze beslissingen was positief.” Er moet bij gezegd worden dat van de “in eerste aanleg” afgewezen asielzoekers een aantal via beroepsprocedures alsnog een vluchtelingenstatus kunnen krijgen. Dat zeker 60 procent van de vluchtelingen geen recht op asiel heeft, zoals Luyten beweert, houdt dus geen rekening met de uitslag van beroepsprocedures. 

Vluchtelingen die naar een autocratisch regime reizen

Maar Lucassen heeft kennelijk geen weet van het bestaan van de Eurostat statistieken, of hij denkt dat statistieken altijd gemaakt worden door met een natte vinger na te gaan waar de wind vandaan komt. In ieder geval is het duidelijk dat op basis van deze statistieken geconcludeerd kan worden dat een substantieel deel van de vluchtelingen geen rechtsgeldig asielmotief heeft. Anders zouden ze wel zijn toegelaten. Deze mensen proberen kennelijk om economische redenen de EU binnen te komen. Dat is overigens op zich niet zo verwonderlijk. Wie om economische redenen de EU wil binnenkomen, treft een “spijkerhard” immigratiebeleid aan met strikte criteria waar een immigrant aan moet voldoen om te worden toegelaten. Daarom heeft een migrant meer kans om de EU binnen te mogen door zich als een asielzoeker in plaats van als een arbeidsmigrant voor te doen. Het asielbeleid is dus duidelijk minder “spijkerhard” dan het beleid rond arbeidsmigratie.

En dan die autoritaire regimes. Het zijn vooral Turkije en Libië waar de EU deals mee heeft om migranten tegen te houden. Of deze landen autoritair zijn, doet er niet zo veel toe. Waar het om gaat is dat migranten niet gedwongen zijn om daar heen te gaan. Waarom zou dan de EU verplicht moeten worden deze migranten op te nemen als zij er zelf voor hebben gekozen – al dan niet via mensensmokkelaars – om via deze landen te reizen? Dat leidt tot een perverse prikkel. Iedere migrant die een autoritair land bereikt, weet dan immers dat hij er recht op heeft de EU binnen te komen.    

Frontex kan alleen op verzoek ‘de wet’ overtreden

Lucassen verwijt Luyten dat zij het Europese agentschap Frontex onvermeld laat.  Dat terwijl Frontex: ”de wet systematisch overtreedt en asielzoekers zonder genade terugstuurt naar martel- en concentratiekampen.”

Welke wet Lucassen hier op het oog heeft is niet duidelijk. Is het een Nederlandse wet, een EU-wet, een Griekse wet? Opvallend is dat Lucassen kennelijk denkt dat Frontex eigenmachtig kan optreden. Daaruit blijkt dat hij niet op de hoogte is van regelgeving in de EU. Het bewaken van de buitengrenzen van de EU is namelijk een nationale bevoegdheid van de desbetreffende lidstaten, zie hier. Frontex kan alleen in actie komen op verzoek van zo’n lidstaat. De beslissing om iemand de toegang tot een lidstaat te weigeren blijft ook dan voorbehouden aan de desbetreffende lidstaat. Als Frontex dan al een wet overtreedt, is dat kennelijk op verzoek van die lidstaat.

De aanzuigende werking van open grenzen …

Luyten schrijft: “Om de tragiek van migratie te stoppen, moeten Europese grenzen weer grenzen worden. ‘Aanzuigende werking’ zijn de twee meest verfoeide woorden op links, maar de smokkelfolder illustreert hoe reëel ze zijn in de praktijk.”

Eerst even die “smokkelfolder”. Die wordt, onder meer, genoemd in een bericht van het Algemeen Dagblad uit 2015. Daarin werd gemeld dat mensenhandelaren die vluchtelingen Europa binnensmokkelen, Nederland aanprijzen als een soort luilekkerland voor asielzoekers. Het lijkt voor een discussie over migratiebeleid anno 2022, niet erg sterk om berichten uit 2015 te gebruiken als bewijs dat het Nederlandse migratiebeleid niet selectief genoeg is. Bovendien was ook hier een bronvermelding handiger geweest.

… wordt door Lucassen (en anderen ontkend)…

Maar Lucassen valt niet over de smokkelfolder. Het is de “aanzuigende werking” die voor Lucassen de bekende rode lap is. Diverse malen heeft hij al beweerd dat er weinig wetenschappelijk bewijs voor een aanzuigende werking van het migratiebeleid is. Hij is overigens de enige niet. Lisa-Marie Komp, bijvoorbeeld, claimde eerder ook in De Volkskrant dat van een aanzuigende werking wetenschappelijk niets is gebleken.

Bij zo’n bewering vraag je je natuurlijk direct af of iemand dan geprobeerd heeft dat “wetenschappelijk” te bewijzen. Lucassen en Komp geven geen enkele literatuurverwijzing. Niet zo verwonderlijk, want voor zo’n bewijs moet je twee situaties met elkaar vergelijken. Ten eerste een situatie waarbij de grenzen van de EU moeilijk over te steken zijn (de EU als ‘migrantenvrije zone’ zoals de Hongaarse premier Viktor Orban zou willen) en, ten tweede, een situatie waarbij de grenzen heel eenvoudig over te steken zijn (zoals tijdens de periode van “Wir schaffen das” volgens Angela Merkel). Als in het eerste geval ‘significant’ minder vluchtelingen de EU binnen komen dan in het tweede geval, is er een aanzuigende werking. Als er geen verschil in instroom is, bestaat er geen aanzuigende werking.

… maar is niet ‘wetenschappelijk’ te bewijzen of ontkrachten

Is zo’n grootschalig experiment denkbaar? Nee, natuurlijk. We kunnen die twee situaties niet naast elkaar laten bestaan in de EU  en dan kijken wat er gebeurt in de twee gevallen. Het is het een of het ander. Wat we natuurlijk wel weten is dat sommige EU-landen een veel strenger toelatingsbeleid hebben dan andere EU-landen. De Oost-Europese landen zijn in het algemeen niet zo gastvrij voor met name vluchtelingen uit moslimlanden, terwijl landen als Duitsland en Zweden veel soepeler zijn bij het toelaten van vluchtelingen.

We zouden weer eens naar data van de EC kunnen kijken om te zien of deze landen misschien verschillen in het aantal asielaanvragen. Neem eerst een aantal Oost-Europese landen. Het aantal eerste asielaanvragen per 100.000 inwoners voor Polen, Slowakije en Hongarije is, respectievelijk, 4, 5 en 1. Voor Duistland, Nederland en Zweden bedroegen die, respectievelijk, 123, 78 en 131. Er is dus nogal een groot verschil tussen de vluchtelingvijandige en vluchtelingvriendelijke landen.

Er is wel een ‘indicatie’ dat een aanzuigende werking bestaat

Bewijst dat de aanzuigende werking? Niet noodzakelijk. Een land als Griekenland is in zijn uitingen ook niet zo erg vriendelijk tegen asielzoekers, maar daar kan wel eens een hele andere causaliteit gelden. Griekenland heeft als zuidelijk grensland van de EU een grote aantrekkingskracht op migranten uit Afrika, hetgeen blijkt uit het getal van 354 eerste asielaanvragen per 100.000 inwoners, hetgeen in de EU alleen nog overtroffen wordt door Cyprus met 792 eerste asielaanvragen per 100.000 inwoners.

Er is dus wel enige ‘indicatie’ voor een aanzuigende werking, maar een ‘wetenschappelijk’ bewijs is er niet. Er is echter ook geen bewijs dat er geen aanzuigende werking zou bestaan. Dat zou je alleen met het boven beschreven, maar niet uitvoerbare grootschalige experiment kunnen aantonen. Lucassen heeft hier dus geen punt.  

Leggen vluchtelingen een bom onder de verzorgingsstaat…

Tenslotte zouden volgens Luyten veel illegale migranten een beroep op uitkeringen doen zonder iets bij te dragen aan de Nederlandse maatschappij. Lucassen vindt dit aanvechtbaar, want deze nieuwkomers leggen “nauwelijks een beslag op de verzorgingsstaat, op een kort verblijf in een AZC na. Die verzorgingsstaat sluit illegalen namelijk per definitie uit.” Lucassen heeft hier een punt. Mensen die illegaal in Nederland verblijven hebben geen recht op een uitkering. Dat wil overigens niet zeggen dat ze geen uitkering krijgen.

Een groter probleem wellicht is dat juist onder de statushouders sommige groepen een hoge uitkeringsafhankelijkheid kennen en een zware wissel op de verzorgingsstaat trekken. Maar ook die bewering vindt Lucassen discutabel. Volgens hem zou de verzorgingsstaat “allang door zijn hoeven zijn gezakt” als dat waar zou zijn.

… als hun uitkeringsafhankelijkheid 70% is?

Het is niet duidelijk wat er gebeurt als de verzorgingsstaat door “zijn hoeven zakt”. Het is hoe dan ook niet bevorderlijk voor de steun van de verzorgingsstaat en het asielbeleid als migrantengroepen een veel hoger beroep op uitkeringen doen dan ‘autochtone’ Nederlanders. Zo’n hoog beroep zien we met name bij migranten uit de Hoorn van Afrika. Deze laatste groep, die in totaal zo’n 100.000 personen omvat, heeft al lange tijd een hoge uitkeringsafhankelijkheid, namelijk van ongeveer 70 procent.

Deels zal die uitkeringsafhankelijkheid wel verklaard kunnen worden door discriminatie op de arbeidsmarkt. Dat kan echter niet het hele verhaal zijn. Zo is voor migranten uit West Afrika de uitkeringsafhankelijkheid 36 procent. Discriminatie alleen kan dus niet de hoge uitkeringsafhankelijkheid van de migranten uit de Hoorn van Afrika verklaren. Hoe dan ook, aan uitkeringen betaalt de Nederlandse overheid jaarlijks ruim een miljard euro aan deze groep. Het is in ieder geval te hopen dat er geen aanzuigende werking van het Nederlandse migratiebeleid op mensen in de Hoorn van Afrika uitgaat. Anders zou de Nederlandse verzorgingsstaat inderdaad (verder?) kunnen gaan kraken.

Mogen wij selectief zijn bij asielzoekers?

Mogen wij vluchtelingen uit de Hoorn van Afrika weren, terwijl wij vluchtelingen uit het door Poetin plat gebombardeerde Oekraïne genereus toelaten? Het is een vraag die actueler is dan ooit. Volgens Hans Siebers in een opiniestuk is zo’n onderscheid een uiting van nationalisme. Dit is wat hij schrijft: “Poetin vormt een bedreiging van ‘onze’ nationale veiligheid. (…) De grens waar ‘onze’ nationale veiligheid verdedigd wordt, ligt tussen Russen en Oekraïners. De laatsten staan dus aan onze kant van die grens, dus die vangen we met open armen op. De regering ziet vluchtelingen uit andere delen van de wereld als mensen van de andere kant van de grens. (…) Ze vormen een integratieprobleem en wellicht zelfs een bedreiging voor onze nationale identiteit, zo luidt de redenering.”

Inderdaad, dat laatste klopt, maar het eerste niet. Mensen uit Oekraïne vormen minder een bedreiging omdat zij zich zullen gaan gedragen zoals wijzelf. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de uitkeringsafhankelijkheid van migranten uit Oost-Europa. Die uitkeringsafhankelijkheid is, ondanks de Bulgarenfraude, zelfs lager dan bij autochtone Nederlanders.

Conclusie

Op veel terreinen waarbij mensen ondersteuning van de overheid zoeken geldt dat als de toekenning niet streng en selectief is, degenen die het meeste hulp nodig hebben uiteindelijk buiten de boot vallen. We zien het bij de jeugdzorg waar, aldus de Algemene Rekening geen plek is voor zware gevallen. Maar we dreigen het ook bij asielbeleid te zien. Minstens 50 procent van de asielzoekers hebben volgens gegevens van de Europese Commissie geen geldig asielmotief. Zij zijn gelukszoekers, op zoek naar een (economisch) beter leven. Deze gelukszoekers laten zich echter niet eenvoudig wegsturen. Slechts 30 procent van de asielzoekers wiens asielaanvraag is afgewezen vertrekt uit de EU.

Nederland kan echter niet onbeperkt immigranten toelaten. Door immigratie neemt de schaarste aan grond en woningen toe en raakt de zorg verder overbelast. Nu er hulp geboden moet worden aan mensen uit Oekraïne wordt deze schaarste weer actueel. Selectief asielbeleid laat ruimte over voor onverwachte noodgevallen. De oorlog in Oekraïne is daarvan een tragisch voorbeeld.

Tenslotte: Lucassen geeft een mening, geen feiten en analyse

Lucassen roert zich als hoogleraar en directeur van een onderzoekinstituut geregeld in het publieke debat over het Europese migratiebeleid. Hij pretendeert daarbij een wetenschappelijke inbreng te leveren en hekelt het ontbreken van het toepassen van een “analyse” door mensen als Marcia Luyten. Zoals uit het bovenstaande blijkt, ontbreekt het bij Lucassen zelf al evenzeer grotendeels aan analyse en feiten; hij geeft voornamelijk zijn eigen mening weer. Iedereen mag natuurlijk zijn eigen mening weergeven, maar het is misleidend om een persoonlijke mening als een wetenschappelijke waarheid te presenteren.