Khadija Arib is ook het slachtoffer van Jesse Frederik

Jesse Frederik is journalist bij De Correspondent. Hij blijkt zeer veel geloof te hechten aan verhalen over de “onveilige werksituatie” die volgens anonieme briefschrijvers Khadija Arib had geschapen op de griffie van de Tweede Kamer. Ik had juist geconcludeerd dat Khadija Arib het slachtoffer was geworden van ego-trippende directeuren van de griffie. Die  conclusie was gebaseerd op onderzoek van Volkskrantjournalisten Avinash Bhikhie en Nathalie Righton.

Deze journalisten lieten zien dat directeuren van de griffie (mede) de baas wilde spelen over het wetgevingsproces. Daar hebben ze echter niets over te zeggen. Bhikhie en Righton lieten zien dat de directeuren van de griffie egotrippers waren die de werking van de democratie niet begrijpen. Hoe kan het dat je tot zulke verschillende oordelen kunt komen? Dat kan omdat Jesse Frederik geen onderzoek heeft gedaan en de Volkskrantjournalisten wel. Frederik heeft, met een vooropgezette mening, Kamerverslagen gelezen, waarin hij – ten onrechte – zijn gelijk bevestigd zag. Wij laten hieronder zien waar hij allemaal de fout ingaat.

Topambtenaren van de griffie klagen over Khadija Arib

Eerst maar weer even kort de feiten. Mevrouw Arib was van 12 december 2015 tot 7 april 2021 voorzitter van de Tweede Kamer. Anonieme brieven meldden in 2022 dat zij in die laatste functie voor een onveilige werksituatie had gezorgd. Die brieven waren gestuurd naar de huidige Kamervoorzitter Vera Bergkamp. De ambtelijke top van de griffie meldde dat hij de voorvallen in beide klachtenbrieven herkende. Die klachten werden in het presidium van de Tweede Kamer besproken. Het presidium besloot dat een onderzoek naar het gedrag van Arib noodzakelijk was.

De eerder genoemde journalisten van De Volkskrant hadden sterke aanwijzingen dat Arib anoniem was aangevallen door, namens of op gezag van directeuren van de griffie. Vreemd genoeg bevestigt Frederik al in het begin van zijn stuk dat de klachten van directeuren afkomstig waren. Hij vermeldt de afscheidsbrief van Jan Willem Duijzer aan het presidium van de Kamer in februari 2019. Duijzer, directeur bedrijfsvoering en informatisering, klaagde over de negatieve leiderschapsstijl van Arib. Hij bedoelde dat hij zich als knecht van het presidium behandelde voelde worden.

Top griffie, inclusief griffier, stapt op

Met andere woorden, hij wilde niet de rol vervullen die de griffie toch echt heeft: namelijk als de hulpdienst van de Kamer. Frederik vermeldt ook dat in een van de anonieme brieven gewezen wordt op meerdere hoge ambtenaren van de griffie die door toedoen van Arib waren vertrokken. Inderdaad weer die hoge ambtenaren.   

De allerhoogste ambtenaar op de griffie, namelijk de griffier zelf, beklaagde zich er vervolgens over dat in deze kwestie de aandacht in de politiek en in de media steeds meer werd gericht op ambtenaren. Zij vond dat zeer onterecht, omdat ambtenaren zich niet in het openbaar kunnen verdedigen. Dat was natuurlijk waar, maar het lijkt er toch sterk op dat zij er zelf over begonnen zijn. Het eind van het liedje was dat de hele top, inclusief de griffier opstapte. Heel erg lang is de griffier niet in functie geweest.

Frederik: het ging om arbeidsrechtelijke klachten

Frederik vindt het helemaal niet vreemd dat Arib zelf de inhoud van de anonieme klachten niet mocht weten. Uit een feitenonderzoek zou die inhoud toch vanzelf blijken, aldus Frederik. Dat is wel een zeer curieus argument. Waarom is het toegestaan een beklaagde maandenlang te laten bungelen zonder dat hij – zij in dit geval – weet wat hij misdaan heeft? Dat klinkt wel heel erg kafkaësk.

Het presidium had de klachten doorgespeeld naar de landsadvocaat Pels Rijcken. Met kennelijke instemming citeert Frederik zijn reactie:

De Tweede Kamer, zo stelden de advocaten, is als werkgever ‘wettelijk verplicht zorg te dragen voor een veilig werkklimaat’ en heeft dus ‘zonder meer een verplichting tot handelen’.

Even verderop citeert Frederik ook met volledige instemming Kamerlid Liane den Haan – inderdaad zij die de enig resterende Tweede-Kamerzetel van 50Plus ontvreemd heeft – die had gezegd: “Dit is wat mij betreft niet politiek, dit is een werkgevers-werknemerssituatie, waarbij ik (…) het van het allergrootste belang vind dat we onze werknemers in bescherming nemen.”

De klachten konden ook van politieke aard zijn

Hier openbaart zich al het misverstand dat ook Frederik en de landsadvocaat parten speelt. Zij gaan ervan uit dat er hier sprake is van een arbeidsrechtelijk conflict. Uit het onderzoek van Bhikhie en Righton trok ik juist de conclusie dat het hier eerder een politiek conflict betrof. De directeuren van de griffie wilden een vaste stoel bij de vergaderingen van het presidium hebben. Die kregen ze niet van Arib en terecht. Het presidium is het dagelijks bestuur van de Tweede Kamer, waarvan wij de leden gekozen hebben. Zij zijn de wetgevers.

De bureaucraten zijn ‘slechts’ de dienaren van de kamer, of de knechten in de woorden van topambtenaar Duijzer. Die bureaucraten wilden zich echter niet in die rol schikken, zij wilden immers een ‘vaste stoel’. De landsadvocaat en ook het presidium hadden zich eerst moeten afvragen of dit conflict politiek of een werkgevers-werknemerssituatie – om met Den Haan te spreken – was. Dat is kennelijk niet gebeurd.

Arib beschouwde de klachten overduidelijk wel als politiek, zelfs als een politieke afrekening.

“De Commissie voor de Werkwijze gaat niet over de griffie”  

Frederik beschrijft een vergadering van de Kamercommissie voor de Werkwijze over deze zaak. Die vergadering werd op 1 november 2022 gehouden. De leden van de commissie klaagden volop over de beslissing van het presidium om onderzoek naar Arib te laten doen. In die beschrijving is ook het citaat verpakt van Den Haan, het enige Kamerlid in die commissie aan wie Frederik lof wenst toe zwaaien. Uit dat verslag het volgende  beeld dat Fredrik opdoet. Ik citeer het volledig:

Het was een vreemde gewaarwording. Kamerleden die over slechts een fractie van de kennis van hun eigen presidiumleden beschikten, wilden nu besluiten gaan terugdraaien van dat presidium. Maar zij gingen daar helemaal niet over. In het Reglement van Orde is geregeld dat de griffier leiding geeft aan de ambtelijke organisatie van de Tweede Kamer en het presidium toezicht uitoefent op de werkzaamheden van de griffier. Het is niet zo dat de Commissie voor de Werkwijze formeel iets te zeggen heeft over arbeidsrechtelijke problemen bij de ambtelijke organisatie van de Tweede Kamer. Het is niet zo dat die een soort schaduwpresidium vormt.

Frederik begrijpt de werking van een dagelijks bestuur niet

Frederik begrijpt niet helemaal hoe de Kamer werkt. Ten eerste, het presidium is het dagelijks bestuur van de Kamer. Zoals gebruikelijk bij een dagelijks bestuur moet dit bestuur verantwoording afleggen. Dat kan natuurlijk alleen maar aan de Kamer zelf zijn. Daaruit volgt dus direct dat besluiten van het presidium teruggedraaid kunnen worden door de Kamer. Ook geldt dan dat indirect de Kamer iets te zeggen heeft over arbeidsrechtelijke problemen bij de griffie. Het is natuurlijk niet verstandig als de Kamer zich daar dagelijks mee bemoeit; daar heb je nu juist een dagelijks bestuur, dus het presidium, voor.

Maar als het er, naar het gevoel van de Kamer, op aankomt, is het meer dan geoorloofd dat wel te doen. Dat was in deze zaak dan kennelijk het geval. Commissieleden vroegen zich af of de “maatschappelijke onrust” die deze zaak opriep, niet ertoe noopte het onderzoek stil te leggen en eerst antwoorden te krijgen op de vele vragen die leefden. Maar Frederik betitelde deze wens als een “politieke chicane” en beschreef de vergadering als een pandemonium. Er was echter helemaal geen verwarring: er was een verzoek om reflectie.

Was een topambtenaar niet betrokken bij de klachten?

Frederik vindt het ook terecht dat de hr-manager van de griffie bij het onderzoek naar Arib betrokken zou worden. Zij zou zich immers slechts bezighouden met “de praktische procesbegeleiding: het doorgeleiden van stukken, het geven van contactgegevens, dat werk.” Bovendien was dit “iemand in het managementteam met zo weinig mogelijk directe betrokkenheid bij de klachten”.

Dat laatste was natuurlijk zeer de vraag. Het had er immers alle schijn van dat de klachten over Arib afkomstig waren van de leden van de ambtelijke top. Daarom herkenden zij die klachten ook zo goed. Laten we maar eens uit het artikel van Biskhie en Righton citeren:

De klachten over mogelijk grensoverschrijdend gedrag lijken evenwel niet herkend te worden door de bronnen van de Volkskrant en ook niet door de collega’s om hen heen. In hun beleving heeft vooral de voormalige ambtelijke leiding een probleem met Arib. Die leiding bestaat uit het zeskoppige managementteam dat onlangs is opgestapt en dat eerder heeft verklaard last te hebben gehad van Aribs gedrag. Arib zou in de ogen van deze ambtelijke top een ‘sociaal onveilige werksfeer’ hebben gecreëerd.

Biskhie en Righton citeerden dus ook ‘gewone’ ambtenaren. Die vonden Arib een fijn en vriendelijk persoon.

Conclusie

Jesse Frederik vindt Arib bij voorbaat schuldig. Dat blijkt uit diverse beschrijvingen van Arib. Zoals “Hoe Khadija Arib een politieke thriller bedacht” en “een politieke schwalbe van Arib”. Met die vooringenomenheid is hij Kamerverslagen gaan lezen zonder zelf feitenonderzoek te doen zoals Bikhie en Righton dat wel deden. Zonder zich af te vragen of het hier misschien om een politiek conflict tussen bureaucraten en een gekozen Kamerlid ging, concludeert hij dan: “Het is een prestatie van formaat om van een betrekkelijk overzichtelijke personeelskwestie zo’n politieke puinzooi te maken.”

Helaas voor Jesse Frederik kan dit best wel eens terugslaan op zijn eigen stuk. Hoe hij van een betrekkelijk overzichtelijke politieke kwestie een journalistieke puinzooi weet te maken.