Jelle Mensonides: Hoe De Nederlandsche Bank (DNB) het pensioenstelsel heeft ondermijnd …  

… en de Raad van State (RvS) daarin meeging

Op mijn stuk over het advies van de RvS betreffende het pensioenreferendum heb ik diverse instemmende recties gehad. Ik ben vooral dankbaar voor de reactie van Jelle Mensonides. Hij schrijft mij:

Ik ben het helemaal eens met je analyse. De pensioenlobby en DNB hebben hun vrienden gevonden bij de RvS. Door zo’n subjectief advies kun je je afvragen wat de waarde van dit soort adviezen is. Het negeren van de deelnemers kan als een boemerang werken als blijkt dat de situatie niet zo mooi is als voorgespiegeld. Andere situatie andere spelers. En het spel kan weer opnieuw beginnen. Maar de burger voelt zich belazerd.

privaat bericht aan mij

Hij ziet dus ook dat DNB en de RvS zich hebben verbroederd op dit onderwerp. Die pensioenlobby zou je bijna een pensioenmaffia gaan noemen. Jelle Mensonides is overigens zelf een voormalig pensioenbestuurder. Hij kent dus het klappen van de zweep. Vooral als de opperste toezichthouder, DNB, die zweep liet en laat knallen.

De negatieve effecten van het financieel toetsingskader (ftk)

Mensonides heeft mooie stukken geschreven over het oude en het nieuwe pensioenstelsel. Hij laat bijvoorbeeld de negatieve consequenties zien van het financieel toetsingskader (ftk) dat in 2007, vooral op initiatief van DNB, werd ingevoerd. Dat ftk dwong de pensioenfondsen verzekeringen af te sluiten die tot grote verliezen op het pensioenvermogen konden leiden. Dit stuk op Me Judice, bijvoorbeeld, is een knap, technisch verhaal over de gevolgen van het ftk voor de rentegevoeligheid van de pensioenverplichtingen. Die pensioenverplichtingen werden rentegevoelig sinds de pensioenfondsen met een variabele markrente in plaats van met een vaste rekenrente moesten gaan rekenen.

DNB heeft dus verordonneerd, maar met de zegen van de Kamer, dat toekomstige pensioenverplichtingen met de marktrente moesten worden verdisconteerd. Omdat de marktrente lange tijd laag was na de kredietcrisis, was het gevolg dat de berekende pensioenverplichtingen voor de fondsen sterker stegen dan het pensioenvermogen. Verdere rentdalingen zou de dekkingsgraad (zie hier uitleg over dekkingsgraad) verder doen kelderen.

Hoe pensioenfondsen vermogen verloren door het ftk

Mensonides beschrijft hoe de pensioenfondsen zich tegen dergelijke rentedalingen hebben willen verzekeren. Het doel van die verzekering was om de dekkingsgraad te beschermen tegen een dalende marktrente. Dat kan door zogeheten renteswaps af te sluiten, met name bij banken. Waar het zo ongeveer op neerkomt – let op: ik ben ook geen expert op dit terrein – is dat banken een afgesproken vaste rente betalen aan de fondsen, terwijl de fondsen in ruil daarvoor een variabele rente aan de banken betalen. Bij een dalende rente is dat voordelig voor de pensioenfondsen, want de variabele rente is dan lager dan de afgesproken vaste rente. Maar als de rente stijgt lijden ze verliezen.

Jelle Mensonides heeft die mogelijke verliezen zelf uitgerekend. Het zou kunnen gaan om honderden miljarden euro’s die uit de pensioenvermogens wegstromen en misschien nooit meer terugkomen. Bijzonder pijnlijk is het om bij Mensonides te lezen dat het ABP zich met name (extra) heeft verzekerd tegen rentedalingen toen de rente al heel erg laag stond. Bij een lage rente weet je eigenlijk van tevoren dat je alleen maar kunt verliezen bij zo’n verzekering. Als de rente al dicht tegen de 0 procent aan zit, is het namelijk niet erg waarschijnlijk dat die rente nog verder zal gaan dalen tot waarden onder de 0 procent. Dan wordt het immers voor ons allemaal aantrekkelijk om heel veel geld te gaan lenen. 

Werken er geen economen bij het ABP en DNB?

Je hoeft, denk ik, geen econoom te zijn om te begrijpen dat als de rente in de buurt van 0 procent is, deze weer moet gaan stijgen. Maar bij het ABP kwamen ze niet op dat simpele idee. Bij De Nederlandsche Bank (DNB) trouwens ook niet. In 2020 zei Klaas Knot, de president van DNB, nog dat de rente voorlopig niet meer zou stijgen. Hij was – bij wijze van spreken – nog niet uitgesproken of de rente was alweer aan het stijgen.

Hoe dan ook, het is duidelijk dat de aan pensioenfondsen opgelegde verplichting om toekomstige pensioenen te verdisconteren met de geldende variabele marktrente het oude pensioenstelsel zeer gevoelig maakte voor renteveranderingen. De fondsen probeerden zich te verzekeren tegen een dalende rente. Dat gaat echter fout als de rente zich niets aantrekt van de voorspelling van Klaas Knot en gaat stijgen in plaats van dalen.

Pensioenfondsen pleegden collectief zelfmoord

Of, zoals Jelle Mensonides schrijft:

De uitkomsten van de scenarioberekening dwingen pensioenfondsbesturen tot een hoge renteafdekking, afgedwongen door de postulaten van de Commissie Parameters over de inflatie en langere termijn rente. Pensioenfondsbesturen worden als lemmingen een richting opgestuurd die desastreus kan uitvallen wanneer door onverhoopte omstandigheden de rente en inflatiecijfers anders uitvallen dan de Commissie Parameters in haar geïsoleerde aanpak veronderstelt. Deze one way bet is risicovol en kan slecht uitvallen voor de pensioendeelnemers.

Jelle Mensonides op Me Judice

O ja, die scenarioberekeningen en de postulaten van de commissie Parameters. Voor wie zin heeft om zich te ergeren aan duister taalgebruik, probeer hier maar eens te begrijpen wat die scenarioberekeningen van DNB nu eigenlijk inhouden.

Voor mijn gevoel zijn het niet-controleerbare doorrekeningen met de toekomstige waarden van de rente, loon- en prijsinflatie, enzovoorts. Als ik het goed begrijp dacht de commissie Parameters dat de rente op lange termijn laag zou blijven. Renteafdekking – oftewel een verzekering aangaan tegen een dalende rente – kan dan het verder dalen van de dekkingsgraad voorkomen. De pensioenfondsen handelen dan echter zoals in het volksverhaal de  lemmingen die massaal naar eenzelfde plek trekken, hun ondergang tegemoet.

Pensioenstelsel kon ook met vaste rekenrente overleven

Toen de rekenrente nog een constante was, was het leven voor pensioenbestuurders veel rustiger. Veranderingen in de marktrente hadden geen invloed op de berekende waarde van de verplichtingen. Dat wilde overigens niet zeggen dat het pensioenstelsel voor altijd en eeuwig gewaarborgd zou zijn. De vaste rekenrente kon over langere perioden bezien te hoog zijn geweest. Dan heb je de pensioenverplichtingen onderschat en zal op een gegeven moment er niet voldoende vermogen over zijn om nog langer de pensioenen te financieren.

Bij een rekenrente van 4 procent – decennialang door de pensioenfondsen gebruikt om de pensioenverplichtingen te berekenen – zou zo’n dreigend faillissement mogelijk zijn. Niet dat dit heel snel kan gebeuren. Het zou vele decennia duren voor de pensioenpot leeg zou zijn. Tijd genoeg dus om die rekenrente voorzichtig aan te passen. Het Nederlandsche pensioenstelsel had zo’n aanpassing makkelijk aangekund.

“Onaanvaardbare risico’s aan pensioenstelsel opgelegd”  

Jelle Mensonidus suggereert dit ook:

Het Nederlandse pensioenstelsel bestaat al meer dan 100 jaar, heeft altijd goed gewerkt en kan toekomstvast gemaakt worden door nieuwe aanpassingen als de maatschappij daarom vraagt. Randvoorwaarde moet zijn dat wet- en regelgeving bij kapitaaldekking oog moet hebben voor de langere termijn rendementsontwikkeling en het risicobeheer daarop moet afstemmen.

Het is twijfelachtig of onder de nieuwe pensioenwet en de doorgevoerde rigide regelgeving het stelsel toekomstvast is. De afhankelijkheid van virtuele modellen creëert een systeemrisico voor het pensioenstelsel dat onacceptabel is.

Jelle Mensonides op Me Judice

… maar de senaat wist van niets

Dit hier besproken stuk van Jelle Mensonides werd gepubliceerd op 17 maart 2023, ruim twee maanden voor de Eerste Kamer zijn zegen gaf aan de Wtp. Waarom namen de meeste senatoren dit soort onheilstijdingen niet mee in hun overwegingen? Begrepen ze wel waar het over ging? Moeten we dan toch vraagtekens zetten bij de opmerking van de Raad van State dat  er sprake was van “een zeer zorgvuldige en grondige parlementaire behandeling”? De Raad benadrukte die zorgvuldigheid diverse malen in zijn advies, alsof door herhaling de Raad zelf gaat denken dat  de besluitvorming inderdaad zorgvuldig was. Wij weten beter.