Het demasqué van Ronald Plasterk

Ronald Plasterk was eerst “gerenommeerd” topwetenschapper en twintig jaar hoogleraar in de genetica alvorens hij in 2007 minister van onderwijs werd. Daarna was hij van 5 november 2012 tot 29 juni 2016 in de Tweede Kamer de financiële woordvoerder van de PvdA. Hij bleek een fan van EU-instituties, hij verdedigde het noodfonds van de EU (ESM) met verve. Daarna was hij weer minister, min of meer met  een lege portefeuille, tot in 2017. Waarna hij toch maar weer hoogleraar werd. Inmiddels bleek dat hij helemaal niet zo’n fan was van EU-instituties als hij ons eerst had wijs gemaakt. Zelfs bleek dat hij populair was onder rechts-extremisten. En dat hij ook helemaal geen topwetenschapper was geweest, maar onderzoekresultaten had vervalst. Dat laatste gaf hij natuurlijk niet toe, het was een foutje, bedankt.

Plasterk in de ban van het noodfonds van de EU (ESM)

Plasterk wist als financieel woordvoerder zeker dat een noodfonds in de EU (het zogeheten Europees Stabiliteitsmechanisme, of ESM) kan voorkomen dat een begrotingscrisis, zoals toendertijd in Griekenland, overslaat naar andere landen.

Dat moet dan als volgt gaan. Stel een land komt in begrotingsproblemen en de overheidsschuld loopt op. Als degenen die die schuld financieren gaan twijfelen of ze ooit nog wel hun leningen terugkrijgen, willen ze alleen nog geld uitlenen tegen steeds hogere rentes. Daardoor loopt de schuld natuurlijk nog weer verder op. Het mogelijke en dramatische gevolg kan dan zijn dat het land failliet gaat. Dat gebeurt als het land zelfs de rente op de schuld niet meer kan financieren, laat staan de schuld zelf. Helaas schuldeisers, zegt het failliete land, het geld is op.

Die schuldeisers waren vaak banken in andere landen. Doordat die banken hun uitgeleende geld niet terugkrijgen konden ze ook in de problemen komen, misschien leidend tot een faillissement. Failliete banken leiden tot een grote ontwrichting van de economie. Overheden proberen daarom hun banken overeind te houden met grote leningen, waardoor die overheden ook een probleem met hun begroting kunnen krijgen. Daardoor stijgt ook voor hen de rente en dreigt er een mogelijk faillissement, enz. enz., tot alle overheden in de EU failliet zijn. Dat gebeurt er dus zonder noodfonds, aldus Plasterk toen in 2012, maar met een noodfonds gebeurt dat niet.

Hoe werkt het ESM?

Hoe werkt dat Europese noodfonds (het ESM) waar Ronald Plasterk als financieel woordvoerder van de PvdA zo veel belang aan hechtte? Zo veel belang zelfs dat hij letterlijk in het Kamerdebat van 22-24 mei 2012 zei: “Het is onverantwoordelijk van politieke partijen om de indruk te wekken dat we zonder zo’n noodfonds verder kunnen.” Dat noodfonds waar we in Europa dus niet zonder kunnen werkt in principe als volgt.

Het fonds leent geld op de zogeheten kapitaalmarkt. Dat is de plaats waar instituties die geld willen uitlenen (banken, pensioenfondsen, bedrijven) de instituties die geld willen lenen (ook weer banken en bedrijven, maar vooral overheden en nu dus ook het noodfonds) elkaar treffen. Het noodfonds leent geld, maar zegt er direct bij dat alle landen met de euro als munt garant staan voor die leningen. Dat zijn dus Duitsland, Nederland, Finland, …., Griekenland, Italië,… Die laatste twee genoemde landen maken niet veel indruk op de geldverschaffers, maar die eerste drie landen wel. De overheden van die eerste drie landen gaan namelijk niet zo gauw failliet en daar kun je dus je geld wel aan uitlenen. Het gevolg is dat de rente die het noodfonds moet betalen aan de geldverschaffers niet erg hoogt hoeft te zijn, want in die rente zit ook het risico begrepen dat het fonds failliet kan gaan.

Probleemlanden betalen lage rente over hun schuld, maar…

Het fonds leent dus geld tegen een lage rente en leent dat weer door aan de landen met een begrotingsprobleem, zoals Griekenland en Italië. Op die leningen hoeven Griekenland en Italië dan ook weer niet een hoge rente te betalen en dus is de kans dat zij failliet gaan een stuk kleiner, want ze gaan failliet als ze de rente op hun schuld niet meer kunnen financieren. Prachtig idee dus, dat noodfonds. In feite is het een soort verzekeringsmaatschappij. Als een land pech heeft en begrotingsproblemen krijgt, wordt het geholpen door het noodfonds. Het noodfonds past dus in het idee van de welvaartsstaat dat pechvogels geholpen worden door degenen die het beter hebben, een idee dat vroeger ook wel eens door de PvdA werd beleden.

In het oorspronkelijke begrotingsverdrag van de EU (Maastricht 1992) werd een begrotingsfonds als het ESM echter niet genoemd. Integendeel zelfs, als landen in de problemen zouden komen met hun begroting moesten ze het vooral zelf maar uitzoeken. Hulp van andere lidstaten zou en mocht er niet komen. De reden daarvoor was dat als landen weten dat er hulp zal komen, zij misschien eerder problemen krijgen. Waarom zou je erg je best doen om je begroting op orde te houden als je weet dat er toch altijd hulp voorhanden is?

… gaan daarom hun problemen niet oplossen

Een probleem van het noodfonds is dus dat het landen als het ware uitnodigt om in de problemen te komen. Het kan aanlokkelijk zijn om een ‘probleem’ te hebben, want een probleem betekent hier dat de overheid ‘te’ veel heeft uitgegeven en/of ‘te’ weinig belasting heeft opgehaald. Wie wil er niet te weinig belasting betalen? De probleemlanden weten dat zij weer geholpen zullen worden, ook als ze helemaal hun best niet gedaan hebben. Dus, hun schuld zal niet op orde komen. En inderdaad, kijk op dit plaatje afkomstig uit dit blog wat er sinds 2012 met de schuld (als percentage van het nationaal inkomen) is gebeurd in de probleemlanden:

Niets dus. Er is slechts één mogelijkheid om de probleemlanden te dwingen, namelijk door ze onder curatele te stellen, maar daar is in de EU geen enkele steun voor. Plasterk zei daar toen niets over in het Kamerdebat. Hij vroeg aan de minister of de inspraak van het Nederlandse parlement wel voldoende geregeld was als het noodfonds onverhoopt moest worden verhoogd. Hij vroeg zich niet af of die verhoging juist onvermijdelijk was door de vormgeving van het ESM.

Plasterk dacht dat Nederland ‘soeverein’ was in de EU

Helaas, kans gemist, want of het Nederlandse parlement nu inspraak heeft, of niet, die verhoging zou er komen, zoals we nu weten. De landen in nood weten immers dat de euro en/of de EU uiteen zal vallen als de hulp aan hen gestaakt wordt. Zij weten ook dat alle hulp die al gegeven is dan in feite voor niets is geweest. Die ‘investering’ in de probleemlanden zullen de donorlanden niet graag in rook zien opgaan.

In het Kamerdebat over de ESM (22-24 mei 2012) ging het grotendeels over de invloed die Nederland zal hebben op de besteding van de gelden door het fonds, en of Nederland nog wel iets in de melk te brokkelen heeft als de Nederlandse garantie verhoogd zou moeten worden. Voor Plasterk was het een geruststelling dat het Nederlandse parlement daar eerst zijn goedkeuring aan zal moeten geven.

Plasterk verzweeg dat de besluitvorming in de EU uiteindelijk toch bepaald wordt door de grote landen, Duitsland en Frankrijk. Nederland volgt wat deze landen besloten hebben en dat doen de andere ‘kleintjes’ ook. Soms sputtert Nederland tegen, zoals bij het begin van de corona-crisis, toen Nederland zich verzette tegen extra kredieten aan de zuidelijke lidstaten. Nederland legde uiteindelijk toch het loodje: bovenop het bestaande ESM-fonds kwam er een speciaal coronafonds. In naam kunnen alle landen het coronafonds stoppen, maar in de praktijk hebben alleen de grote landen voldoende macht om hun zin door te drijven. (Onder die grote landen moeten we misschien nu ook Polen en Hongarije rekenen).

Plasterk leverde Nederland uit aan de ‘Europese elite’

Ten tijde van het Kamerdebat over het goedkeuren van de oprichting van het ESM was het kabinet Rutte I afhankelijk van steun van oppositiepartijen. Die steun werd dus geleverd door de PvdA van Plasterk. Dankzij Plasterk mocht het ESM beginnen in de EU. Daar lijkt hij nu allemaal spijt van te hebben of, in ieder geval, hij lijkt niet meer zo Europees te denken als in 2012.

Hij is nu columnist van De Telegraaf (die krant lees ik niet) en volgens mijn krant is de volgende quote ongeveer representatief voor hoe hij nu denkt over de EU: “Tja, dat moet allemaal van Brussel. Waar op een ondemocratische manier een Green Deal in elkaar wordt gerommeld. Even ondemocratisch als het Klimaatakkoord dat in Nederland bij elkaar is gelobbyd. Daarin weegt vooral de stem door van elites en van activisten die nog nooit een boerderij van dichtbij hebben gezien.”

Vervang Green Deal door ESM, het Klimaatakkoord door nationaal begrotingsbeleid, vervang vervolgens boerderij door begroting en ga acht jaar terug in de tijd. Financieel woordvoerder Plasterk gaat dan (in 2012) ongeveer het volgende zeggen: “Het is onverantwoordelijk van politieke partijen om de indruk te wekken dat we de Europese elite kunnen laten beslissen over zo’n noodfonds als het ESM.”

Plasterk blijkt Trump-fan en fopwetenschapper te zijn

Hoe ver kan Plasterk nog zakken? Hij blijkt, volgens het eerder aangehaalde artikel, ook nog eens een fan te zijn van Donald Trump, de man die op dit moment een poging doet de democratische instituties van de VS te ondermijnen en een bananenrepubliek van de VS te  maken.

Maar het ergste is toch wel het nieuws dat hij, volgens weer een ander artikel, ook nog eens wetenschappelijke resultaten heeft vervalst tijdens zijn academische loopbaan. Het gaat om in totaal misschien wel vier artikelen in wetenschappelijke tijdschriften. ‘Beelddetective’ Elisabeth Bik heeft ontdekt dat er in die artikelen cruciale afbeeldingen gemanipuleerd zijn. Eén van die artikelen, in 2007 verschenen in het toptijdschrift Science werd, vijf jaar nadat Elisabeth Bik de mogelijke manipulatie gemeld had, teruggetrokken.

Hoe reageerde Ronald Plasterk zelf op dit bericht? Hij verklaarde dat het per abuis was gebeurd, “het was destijds aan mijn aandacht ontsnapt” en we hebben “het artikel teruggetrokken vanwege deze fout (hoewel de fout niet raakte aan de conclusies van het artikel)”. Tenslotte: “Dat had achteraf (…) beter gekund.”

Plasterk in de Trump-verdediging

Inderdaad, dit is bijna een perfecte Trump-verdediging. Trump zei nadat zijn grab-em-by-the-pussy uitspraak publiek werd dat het allemaal niet zo erg was (“kleedkamergrootspraak”), Bill Clinton zei ergere dingen over vrouwen en sorry als iemand zich beledigd voelt. Het enige verschil met Trump is dat Plasterk niet beweerde dat anderen (Hans Clevers bijvoorbeeld) nog grotere fouten maakten dan hijzelf.

Noot: de afbeeldingen van mirjamvissers.nl zijn met toestemming overgenomen.