Help ook eens mee met de hervorming van de jeugdzorg, Maaike van der Aar (FNV)

Maaike van der Aar is coördinator jeugdzorg bij de FNV. In die functie is ze betrokken geweest bij het advies over hervorming van de jeugdhulp door de SER. De SER wil dat de ouders (nog) meer kunnen meebeslissen over de hulp aan hun kind. De SER vindt ook dat de zorgaanbieder minder aan kwantitatieve en financiële controle onderhevig moet zijn, want die controle tast de “professionele autonomie” aan.

Belangenorganisaties willen meer jeugdzorg

Mijn vraag zou zijn, als er te veel controle is, hoe kan het dan dat het in de jeugdhulp zo eenvoudig is om veel winst te maken? Hoe kan het dat sommige jeugdzorgaanbieders hoge dividenduitkeringen naar zichzelf overmaken, terwijl tegelijkertijd kinderen met grote problemen op de wachtlijst staan? De SER wil dat soort perverse situaties helemaal niet zien. Dat komt omdat de SER een polderclub is, waarin belangenclubs voor hun eigen belang opkomen.

Jeugdzorg Nederland, bijvoorbeeld, de brancheorganisaties van jeugdzorgaanbieders. Deze club zat aan tafel bij de SER en schreef mee aan het rapport over de jeugdzorg. Hoe meer zorg de leden van deze club kunnen geven, des te beter. Dat kwam ook precies uit het SER rapport. Het hele SER-rapport ademt meer, meer en meer jeugdzorg.

Maaike van der Aar van het FNV is net als poes Stien die alsmaar meer wilt eten. Tot ze er buikpijn van krijgt. Hoe weten wij dat Van der Aar denkt in de meer, meer en meer geest? Dat valt op te maken uit haar reacties op pogingen door gemeenten of bestuurders om eens minder aan jeugdzorg te gaan uitgeven.

Maar laten we eerst maar weer eens kijken wat nu eigenlijk de problemen in de jeugdzorg zijn. 

De problemen van de jeugdzorg

Die problemen worden door de staatssecretaris van VWS, Maarten van Ooijen, in zijn brief Hervormingen Jeugdzorg van 13 mei 2022, erkend en opgesomd. Het aantal jongeren in de jeugdzorg is onbeheersbaar aan het stijgen en daarmee ook de kosten. Het aantal zorgaanbieders is ook explosief gestegen. Veel van die zorgaanbieders blijken vooral zoveel mogelijk lichte hulp te willen leveren omdat daar de meeste winst gemaakt kan worden. Kinderen met complexe problemen komen mede daardoor vaak op een wachtlijst terecht. Gemeenten die sinds 2015 verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de Jeugdwet kunnen, door het grote aanbod en de wettelijk toegestane marktwerking, het stelsel onvoldoende sturen.

Die marktwerking laat het toe dat zorgaanbieders zich als een BV organiseren, soms ook nog tezamen met andere niet-zorg-gerelateerde BV’s. Daar bovenop wordt dan vaak een holding geplaatst. Lekker handig om, redelijk ongezien voor gemeenten, zorggeld weg te laten vloeien naar plekken waar zeker geen zorg wordt verleend. Ik heb gevallen gezien waar toekomstige winsten werden geactiveerd, zodat de aanbieder ze alvast in zijn zak kon steken. Renderende zorginstellingen werden soms zelfs als een mooie schenking voor de kinderen van de zorgaanbieder ingezet. De gemeenten staan machteloos bij dit soort praktijken, want de wet verbiedt het niet.

Huisartsen en jeugdhulpplicht helpen ook niet mee

Dan zijn er nog de huisartsen die mogen doorverwijzen naar de jeugdzorg op kosten van de gemeenten. Huisartsen zijn inmiddels verantwoordelijk voor het leeuwendeel van de verwijzingen. De gemeenten hebben geen idee of die verwijzingen terecht zijn. Ook als verwijzingen niet terecht zouden zijn, kunnen gemeenten er weinig tegen doen. Dat is mede ook een gevolg van de jeugdhulpplicht die de wetgever heeft ingevoerd voor gemeenten. De wetgever heeft echter verzuimd aan te geven welke hulp de gemeenten wel – maar vooral ook niet – verplicht zijn te leveren. Daardoor kan bijna iedere vorm van hulp onder de jeugdhulpplicht vallen.

Vooral rijkere ouders blijken van de ruimhartigheid van de jeugdhulpplicht te profiteren. Zoals Kamerlid René Peters (CDA) in een wetgevingsoverleg op 21 november 2021 zei is de lichte jeugdhulp te vaak een pinautomaat voor rijken geworden. De sterke groei van de jeugdhulp heeft vooral plaats gevonden in de wijken waar de inkomens het hoogste zijn. Het AEF-onderzoek Stelsel in groei (2020) had al eerder geconstateerd dat “er voor de lichte zorgvormen (…) een verschuiving heeft plaatsgevonden naar huishoudens met een hoger inkomen in plaats van naar huishoudens met een lager inkomen.” (blz. 16) Dit zijn gevallen waarbij ouders therapie tegen hondenangst van hun kind op kosten van de gemeente willen (Rijkers, et al., 2018). 

Zo komt aan twee kanten de jeugdhulp bij de verkeerde groepen terecht. Aan de aanbodkant zijn het vooral veelal kleine aanbieders die met de minst mogelijke inspanningen het meeste geld voor zichzelf, en niet voor de zorg, weten binnen te halen. Aan de vraagkant zijn het vooral de rijkere gezinnen die profiteren van de groei van de jeugdhulp.

Drie oplossingen

Wat zijn dus de oplossingen? Op de eerste plaats moeten gemeenten het aantal aanbieders drastisch verminderen. Dat kan eenvoudigweg door niet alle aanbieders die aan bepaalde minimumvoorwaarden voldoen altijd te accepteren. Voorheen kon selectie van aanbieders alleen maar als gemeenten een ingewikkelde aanbestedingsproces volgden die hen veel tijd kostten. Inmiddels wordt het door een nieuwe wet voor gemeenten beter mogelijk om zorgaanbieders een contract te weigeren. Of dit ook tot een strengere selectie zal leiden, moet overigens nog worden afgewacht. Gemeenten moeten ook bereid zijn diep in de financiële administratie van de potentiële aanbieders te kijken. Daar zijn gemeenten niet altijd even goed in, zoals hier blijkt.

Op de tweede plaats zou het goed zijn als gemeenten niet alle hulp die door burgers wordt gevraagd vergoedt. Er zijn immers ook opvoedproblemen die door ouders zelf opgelost kunnen worden, misschien met een kleine bemoedigende schouderklop van de gemeente. In feite betekent dat een inperking van de jeugdhulpplicht die bijvoorbeeld ook door de zogeheten commissie Sint werd voorgesteld. De staatssecretaris wil daar echter eerst een maatschappelijk debat over voeren. De eerstkomende jaren zal de jeugdhulpplicht dus niet veranderen. Dan moeten gemeenten maar zelf aangeven welke hulp ze wel en welke ze niet willen vergoeden.

Ten slotte, het thema van de medische verwijzingen. Ook hier kan een gemeente rechtstreeks weinig aan doen, omdat de wetgever nu eenmaal bepaald heeft dat huisartsen en specialisten op kosten van de gemeenten mogen doorverwijzen naar jeugdhulp. Wat sommige gemeenten nu al doen, is huisartsen bijstaan bij het verwijzen naar kinderen. Sommige gemeenten proberen ook via overleg huisartsen ertoe bewegen selectief te zijn bij het toewijzen van hulp. Verder hebben sommige gemeenten het plan om het verwijsgedrag van huisartsen steekproefsgewijs te analyseren.

Maaike van der Aar wil niet dat gemeenten oplossing zoeken

Kortom, bij de eerste oplossing worden de gemeenten geholpen door de wetgever die het aanbesteden voor gemeenten probeert te vergemakkelijken. Bij de laatste twee oplossingen proberen gemeenten uit de jeugdzorgcrisis te komen door zelf actie te ondernemen. Een voorbeeld van een gemeente die pogingen in die richting wil doen is Den Haag, zoals blijkt uit dit stuk in het AD. Kort en goed, de Haagse wethouder voor Onderwijs, Jeugd en Sport, Hilbert Bredemeijer, wil af van de jeugdhulpplicht, vooral wat de lichte hulp aangaat. Bovendien wil hij het aantal aanbieders in de stad verminderen.

Maar dat gaat natuurlijk helemaal in tegen het mede door Maaike van der Aar geschreven SER-advies. Dus, schreef zij een boze bijdrage op Linked-in. Enkele pareltjes daaruit:

Wederom een ronkend artikel van een wethouder die op wel heel veel stoelen tegelijk klimt, daarin heel wat planken misslaat en de jeugdzorg in al haar complexiteit volledig plat slaat.

Het is inmiddels een vast patroon dat politici vinden dat ze kunnen beoordelen wat lichte zorg is en wat niet. Niet gehinderd door enige schaamte noch kennis.

Mevrouw van der Aar vindt deze wethouder maar een pottenkijker, hoewel hij ronkt. Waar bemoeit hij zich mee. Om een oud liedje te parafraseren is hij “er enkel en alleen maar voor de centen en de rest is flauwe kul”. En dan wil die politicus ook nog minder aanbieders. Schande, aldus Van der Aar:

‘Minder aanbieders’ is vervolgens de (financiële?) klok die de politiek heeft horen luiden, maar de klepel is blijkbaar nog niet gevonden. Dus; “we gaan gewoon schrappen; een beetje, door mijzelf beoordeelde, lichte zorg hier, wat onzinzorg daar. We zien wel ff ofzo”.

Dan komt natuurlijk ook nog de vakbondsvrouw boven bij van der Aar:

Daarbij wordt notabene vergeten dat medewerkers met reden kiezen voor/met/bij wie ze willen werken. En dat medewerkers Niet.Rechtenloos.Zijn.

En nu staat het in de krant. Voordat er met medewerkers gesproken is. Zonder dat de vakbonden aan tafel zijn gehaald rondom de vraag of en hoe we de ronkende plannen, met inachtneming van arbeidsrecht, überhaupt kùnnen, willen en zullen gieten in sociaal beleid/sociale plannen. Die in de cao jeugdzorg verplicht zijn. Die bovendien niet, nooit, budgetneutraal zijn.

Want ja, inderdaad, als er minder aanbieders worden gecontracteerd, zou er ook weleens minder werkgelegenheid in de jeugdzorg kunnen zijn. Van der Aar weet kennelijk niet dat personeel schaars is, ook in de zorg. Ze kan dus ook niet verzinnen dat overbodige professionals in de jeugdzorg elders in de zorg ingezet kunnen worden.

Laat de FNV ook eens meedenken over de jeugdzorg

Wat echter in deze reactie van Maaike van der Aar het meest onthutsende is, is dat zij de financiële problemen van de zorg niet wenst in te zien. Ze wil blijven steunen wat niet meer te steunen valt. Meer, meer en meer jeugdzorg is haar devies, ook al zou dat leiden tot de sluiting van bibliotheken, het stopzetten van subsidie voor sportclubs, enzovoorts.

Dat is helemaal haar probleem niet. De bereidheid om mee te denken over het oplossen van de problemen in de jeugdzorg is bij haar precies nul. Het kan haast niet anders of dat komt voort uit haar rol als FNV-vrouw. Dus, mevrouw van der Aar: doe dat FNV-masker eens af en denk mee over een uitweg uit de financiële problemen van de jeugdzorg.