Heeft Geert Wilders alle zonden van Ronald Plasterk vergeven?

Geert Wilders wil Ronald Plasterk als de nieuwe premier van Nederland. Dit heeft hij aan zijn mede-onderhandelaars in de formatie meegedeeld. Het schijnt dat vooral mede-onderhandelaar Pieter Omtzigt niet direct enthousiast was. Ik kan het me voorstellen. Het lijkt er immers op dat er aan Plasterk nog wel wat smetten kleven. Zo is hij rijk geworden door onderzoek dat door de belastingbetaler is gefinanierd. Zijn handelwijze lijkt daarbij op die van Gon van Strien (zie rtl.nl).

We gaan hieronder een aantal van die smetten opsommen. Overigens is hij typisch een voorbeeld van iemand van wie je op het eerste gezicht zegt: die is door en door goed. Topwetenschapper geweest in het kankeronderzoek. Daarnaast actief geweest in de lokale politiek. Hij heeft ook nog een propedeuse (eerste jaar) in de economie gehaald. Ik geloof dat hij de economie een simpele wetenschap vond. Ikzelf als afgestudeerd econometrist heb soms het idee dat ik niks begrijp van economie. Economie is niet voor domme mensen, kennelijk. Toch heb ik hem eens iets heel doms over een economisch onderwerp (ik geloof over de uitbetaling van vakantiegeld) horen zeggen. Kan gebeuren.

Plasterk eerst tegen, later pro EU

Roelof Bouwman was op WW tamelijk enthousiast over de eurofobie van Plasterk. En inderdaad, voordat Plasterk in 2007 fulltime de politiek inging, was hij niet erg ingenomen met de EU. Hij wees de Grondwet van de EU af. Per referendum mochten wij Nederlanders die in 2005 goedkeuren. Dat deden wij niet en Plasterk vond dat helemaal niet erg. Ik vond dat overigens ook niet erg. Die Grondwet stond vol tegenstrijdigheden en vaagheden. Dat kan ook haast niet anders in een Unie waar bijna ieder land een andere kant op wil.

Maar evengoed was Plasterk in 2012 als PvdA-Kamerlid graag bereid het steunfonds van de EU (het ESM) voor landen zonder begrotingsdiscipline te steunen. Ik schreef daar eerder over. Daarmee keerde hij ongezien Nederlands belastinggeld uit aan de ‘Europese elite’, zoals hij de bestuurders en ambtenaren van de Europese Commissie na zijn politieke loopbaan schijnt te zijn gaan noemen.

Waarom steunde hij het ESM zo enthousiast? Je kunt een positieve interpretatie geven, namelijk dat hij als Kamerlid hondstrouw was aan de partijlijn van de PvdA. Die lijn was – en is – uitdrukkelijk pro EU-instituties. Ik heb een ander vermoeden. Hij wilde minister van financiën worden. Hij dacht daar met zijn propedeuse in de economie genoeg bagage voor te hebben. En, inderdaad, een minister van financiën hoeft geen theoretisch licht te zijn. De laatste die dat wel was in deze functie was Johan Witteveen, maar dat is alweer meer dan vijftig jaar geleden. Dus Plasterk mocht gerust die mooie functie krijgen. Dan moest hij natuurlijk wel de pro-EU partijlijn volgen, ook wat het ESM betrof. Hij kreeg die prestigieuze ministerpost, zoals we nu weten, niet. Jeroen Dijsselbloem ging er in 2012 met die functie in Rutte II vandoor.

Plasterk als minister met een uitgekleed departement

De politeke opvattingen van Plasterk, zoals die door Bouwman worden opgesomd, zijn één ding. Een heel ander ding is wat hij daarvan waar heeft gemaakt als politieke bewindsman. In Rutte II werd hij afgescheept met binnenlandse zaken, een departement dat eerst goeddeels uitgekleed was. Hij mocht de bijl in gemeenten en provincies gaan zetten. Die moesten fuseren omdat ze niet “op een passende schaal” georganiseerd waren, zoals het regeerakkoord van Rutte II beweerde. Het kabinet wilde namelijk een groot aantal taken, waaronder bijvoorbeeld jeugdzorg, overhevelen naar de gemeenten. Dat is een gecompliceerd beleidsterrein.

De suggestie van Plasterk was dat als gemeenten groter zouden zijn “dat leidt (…) tot meer vakkundige ambtenaren en meer efficiënt beleid.” Dat stond indertijd ergens op de website van zijn departement. De decentralisatie van de jeugdzorg is een groot financieel drama geworden. Helaas voor Plasterk, ook grote gemeenten kampen ondanks hun “vakkundige ambtenaren” met tekorten in de jeugdzorg.

Fuseren lukte niet, afluisteren wel

Dat maakt verder niet uit, want de bijl van Plasterk was niet erg scherp. Voor zover ik weet zijn de meeste fusievoorstellen van Plasterk op enig moment gesneuveld. Het schijnt dat hij vooral weerstand opriep met zijn ideeën. Zo beschuldigde zijn partijgenoot Hans van der Laan, toentertijd burgemeester in Drente, Plasterk van stalinistisch beleid. De decentralisatie van allerlei Rijkstaken is wel doorgegaan. Dat was immers een handige manier om te bezuinigen. Alleen had Plasterk daar niet zo veel over te zeggen. Zijn partijgenoot Martin van Rijn komt bijvoorbeeld de eer toe om de jeugdzorg over de schutting naar grote maar ook kleine gemeenten te hebben gegooid. 

Overigens, het aan Plasterk toevertrouwde departement van binnenlandse zaken was weliswaar goeddeels uitgekleed, maar inlichtingendiensten vielen er nog wel onder. Plasterk wist kennelijk niet dat ze daar aan afluisteren deden. Hij kwam van de wetenschap en daar ligt alle informatie op straat, afluisteren was daar dus niet nodig. Kennelijk vond Plasterk dat afluisteren niet interessant genoeg. Dus toen de Kamer hem vroeg wie in Nederland afluistert en waarom, leek het er op (zie nos.nl) dat hij maar wat zei. De Amerikanen luisteren Nederlanders af, nou nee, Nederlanders luisteren Nederlanders af, nou nee, Nederlanders luisteren alleen terroristen af. We weten nu dat deze affaire hem niet zijn politieke kop heeft gekost. Het liep met een sisser af. Een smetje op zijn politieke blazoen was het wel.

Plasterk als wetenschapper

Plasterk stond te boek als topwetenschapper met spectaculaire resultaten die in toptijdschriften werden gepubliceerd.  Maar met sommige van die resultaten bleek iets vreemds aan de hand te zijn. De ‘wetenschappelijke beelddetective’ Elisabeth Bik kwam daar achter en meldde dat er iets niet klopte in de bewijsvoering van sommige resultaten. Er was mogelijk een poging gedaan om de uitkomst van het onderzoek bij te sturen in de gewenste richting. Dit riekte naar fraude, een doodzonde in de wetenschap. Volgens Plasterk was het echter een vergissing. Er is nog naar de data die uit het onderzoek waren gekomen gezocht in het vermaarde Hubrecht-instituut. Daar was het onderzoek uitgevoerd en daar was Plasterk ook directeur geweest. Die data waren echter inmiddels onvindbaar. In 2020 werd wel een publicatie van Plasterk c.s. door het wetenschappelijke toptijdschrift Science verwijderd.

Daarnaast kwamen vrij recent onderzoekjournalisten Lucas Brouwers en Bas Haan erachter dat Plasterk een patent had verkregen op een idee om op de persoon toegesneden kankervaccins te maken. Dat idee was echter niet geheel van hemzelf, maar ook, of misschien wel vooral van de microbioloog Jan Koster. Koster wordt echter niet genoemd in het patent. Het patent leverde voor Plasterk en zijn zakenpartners uiteindelijk 32 miljoen euro op. Het lijkt dus wel erg op hoe Gon van Strien rijk kon worden dankzij onderzoek dat op de universiteit is uitgevoerd. Al ligt het bij Plasterk wel meer voor de hand dat hij zelf ook een bijdrage aan het onderzoek had geleverd. Dat was bij Van Strien zeker niet het geval. Wel gaat het AUMC onderzoeken of Plasterk terecht als “enig uitvinder” op het patent vermeld staat.

Niemand werpt een steen naar Plasterk

De daden van Plasterk in de politiek en de wetenschap werpen, wat mij betreft, een veel minder positief beeld van hem op dan zijn huidige opvattingen, zoals Roelof Bouwman die op Wynia’s Week schetste. Plasterk zou zijn baan als premier – als hij die gaat krijgen – met een karrevracht aan bedenkelijke handelwijzen in het verleden beginnen. Maar wellicht dat het hem allemaal vergeven gaat worden, zelfs door de weifelende Pieter Omtzigt. Ook Omtzigt lijkt niet bereid te zijn de eerste steen naar hem te werpen. Dat kan je immers alleen doen als je zelf zonder zonden bent. En dat is ook Omtzigt niet.

Disclaimer: De cartoon van Ronald Plasterk is overgenomen van Mirjam Vissers. Zij heeft mij enige tijd geleden toestemming gegeven haar cartoons te gebruiken. Uiteraard staat zij geheel buiten de inhoud van deze blogpost.