Geef ons beter toezicht in de publieke sector

Het toezicht in de publieke sector wil maar niet deugen, zoals uit onderstaande voorbeelden zal blijken.

Hans Berg, toezichthouder die men niet wilde horen

Wij schrijven het jaar 2012. Hans Berg was toezichthouder bij het medisch centrum van de VU (VUmc). Hij kaartte, naar eigen zeggen in een interview in De Volkskrant, de wantoestanden bij het VUmc aan bij het bestuur zoals een goed toezichthouder behoort te doen. Maar het bestuur bleek niet vatbaar voor kritiek. Hij had zich er niet mee te bemoeien, zo kreeg hij te horen. Binnen de raad van toezicht kreeg hij ook geen enkele steun.

Berg zei: “Veel toezichthouders zijn hotshots; bankdirecteuren, topadvocaten, oud-politici. (…) Die hebben echt geen tijd om alles bij te houden. Toch hebben organisaties zulke types graag als toezichthouder. Dat staat interessant, ze hebben contacten. (…) Allemaal mooi, maar als er echt ernstige problemen komen, heeft juist zo’n hotshot veel te verliezen. Die zal niet zo snel stevig optreden, want die negativiteit kan afstralen op de rest van zijn carrière.” Hans Berg vertrok als toezichthouder. Na het aftreden van nog enkele andere toezichthouders kwamen daar hotshots voor terug.

Toezicht faalt bij de omroep, zegt Martin van Rijn (PvdA)

Dan hebben we Martin van Rijn. Hij was de voorzitter van de onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen. Deze conclusie komt meerdere maken terug in het rapport van de commissie:

“Een onveilige werkomgeving ontstaat niet alleen door ongewenst gedrag van collega’s, maar ook door een omgeving die toekijkt, een leidinggevende die het toelaat, een werkgever die niet ingrijpt en het toezicht dat faalt.”

Van Rijn heeft zelf ook nogal wat te maken gehad met falend toezicht. Als staatssecretaris  van Volksgezondheid heeft hij meerdere malen moeten slikken bij het aanhoren van verhalen over misbruik van zorggeld, of fraude.. Dan ging het om directeuren van zorginstellingen die van hun omzet, gefinancierd met belastinggeld, meer dan 5 ton per jaar naar hun eigen rekening overschreven. Is dat laatste niet een beetje vreemd, mijnheer de staatssecretaris, vroeg de Kamer? “Nee hoor,” zei de staatssecretaris van volksgezondheid ergens in 2017, “Instellingen hebben een positief bedrijfsresultaat nodig met het oog op de continuïteit van hun dienstverlening en investeringen in bijvoorbeeld een betere kwaliteit van zorg.”

Maar die winsten steken de bestuurders in eigen zak, hoe kan dat dan tot een betere kwaliteit van de zorg leiden? Ook daarop had de bewindsman een antwoord: “Daarnaast heeft de interne toezichthouder van de zorgaanbieder een belangrijke rol. Deze moet beoordelen of het uitkeren van dividend in het belang is van de continuïteit van de aanbieder en de zorgverlening aan patiënten/cliënten.”

Maar ondanks Martin van Rijn faalt ook toezicht in de zorg

Van Rijn is allang weg als staatssecretaris, maar dat hij iets gedaan heeft aan de cultuur van zelfverrijking in de zorgsector valt moeilijk waar te maken. Ik hou het allang niet meer precies bij hoe vaak bestuurders van zorginstellingen zichzelf verrijken. Het lijkt erop dat eigenaren van een zorgbedrijf nog steeds heel eenvoudig geld kunnen wegsluizen, bijvoorbeeld via vastgoedtransacties (zie hier) en er is geen toezichthouder die daar iets tegen doet.  Een iets recenter voorbeeld is Het Robertshuis, een tehuis voor zorg aan autistische kinderen. De journalist Claire van Dyck heeft over dat tehuis een hele serie artikelen geschreven voor De Limburger. Dit schrijft ze erover op LinkedIn:

“Bij het Robertshuis wordt veel geld uitgegeven aan de huur van grote landhuizen en de lease van dure BMW’s. Tonnen huur vloeien in de zakken van de zorgmanager, tevens met haar echtgenoot oprichter van het  Robertshuis.”

Claire van Dyck op LinkedIN

Waar was het toezicht? Het toezicht faalde, om met de Commissie van Rijn te spreken.

Loek Hermans (VVD) blijft maar falen met toezicht houden

Loek Hermans werd in 2007 toezichthouder bij de grote thuiszorginstelling Meavita. Hij stond erbij en hij keek ernaar toen dit concern in 2009 failliet ging en tientallen miljoenen schuld naliet. Er kwam geen reactie van Hermans omdat hij wilde wachten tot “alle feiten op tafel lagen”. Die feiten kwamen er in een vernietigend rapport over zijn rol als toezichthouder bij de Meavita-organisatie.

Hij had toen met stille trom kunnen vertrekken, maar dat deed hij niet. Kennelijk had hij zelf niet door hoe zeer hij faalde als toezichthouder. Hij is maar toezicht blijven houden zonder dat hij werkelijk wat zag. Zo meldde het Algemeen Dagblad op 28 februari 2024 dat de baas van omroep WNL, Bert Huisjes, zich stelselmatig schuldig maakte aan pesten, intimidatie, manipulatief gedrag en zwangerschapsdiscriminatie. Daarop kwam al snel een reactie van de raad van toezicht van WNL. De toezichthouders prijsden zich gelukkig met Huisjes, met name omdat hij zoveel bereikt had met de omroep. Wie was de voorzitter van deze raad van toezicht? Niemand anders dan Loek Hermans. Hij was misschien toch te laat wakker geworden. Al heel snel moest hij erkennen dat het bagatelliseren van het wangedrag van Huisjes toch niet helemaal in de haak was. Conclusie: Hermans kan beter ophouden met toezicht houden als hij toch niets ziet.

Gom van Strien (PVV) mocht wetenschap te gelde maken

Gom Van Strien was vlak na de Tweede-Kamerverkiezingen op 24 november 2024 door Geert Wilders naar voren geschoven als ‘verkenner’ voor de kabinetsformatie. Na een paar weken trok Van Strien zich alweer terug. Het bleek dat de Universiteit van Utrecht (UU) een aanklacht tegen hem had ingediend wegens oplichting en/of omkoping.

Wat er was gebeurd, bleek uit een reconstructie die De Volkskrant had gemaakt. Tussen 2000 en 2009 was Gom van Strien directeur van Utrecht Holdings. Utrecht Holdings was een door de UU opgericht bedrijf dat academische ontdekkingen met potentie naar de markt probeert te brengen. Via investeringen helpt Utrecht Holdings met het opzetten van spin-off-bedrijven, die – bij succes – kunnen worden doorverkocht. De eventuele winst kan terugvloeien naar de wetenschap.

Maar wie zag toe op Van Strien?

Van Strien dacht daar echter anders over. Een door hem opgerichte, maar niet onder zijn naam werkende BV kreeg een belang in succesvolle bedrijven bij Utrecht Holdings. Van Strien zorgde er als directeur van Utrecht Holdings vervolgens voor dat het belang van Utrecht Holdings afnam, ten gunste van zijn eigen BV. Miljoenenwinsten gingen daardoor niet naar de UU, maar naar Van Strien.

Van Strien deed niet veel anders dan al die directeuren van zorginstellingen die over de rug van hun cliënten rijk werden. Hij stal ‘gewoon’ gemeenschapsgeld. Wat echter ook hier weer verbazingwekkend was, was het optreden van de toezichthouders. Dezen zijn diverse malen gewaarschuwd voor het onrechtmatige gedrag van Van Strien en zijn opvolger. De raad van commissarissen, bij monde van Anton Pijpers, ook voorzitter van het college van bestuur van de UU, concludeerde in 2019 dat er door de directie van Utrecht Holdings volgens de regels was gehandeld. Drie jaar later pas valt het op dat de BV waar zoveel van de winsten heen gaan eigenlijk van Van Strien en zijn opvolger zijn.

Waarom was dat die toezichthouders niet eerder opgevallen? Ik hou het er met Hans Berg maar weer op dat er te veel hotshots in die raad van commissarissen zaten. Zo was daar Piet Klaver, voormalig topman van SHV, die een hele waslijst aan commissariaten verzamelde. Hij was te goed van vertrouwen geweest, zei hij zelf. Ik denk dat mensen zoals hij het commissariaat als tijdverdrijf zien waar je niet al te veel energie in hoeft te steken

Geef ons beter toezicht!

De voorgaande voorbeelden gingen over: zorg, de publieke omroep, academisch onderzoek. Het ging dus over onderwerpen die door de belastingbetalers worden gefinancierd. Kennelijk is het voor particuliere personen niet zo moeilijk om juist in de publieke sector immoreel gedrag te vertonen. Dat komt mede omdat er geen goed toezicht wordt gehouden. Benoem daarom eens betere toezichthouders.