Ewald Engelen: liever Poetin (Rusland) dan Rutte (NAVO)

Eens was ik op een soort brainstormbijeenkomst van een politieke partij waar ook Ewald Engelen bij aanwezig was. Hij was veel aan het woord dankzij zijn jaloersmakende gave om lange betogen te houden zonder haperingen. Die betogen helden soms wel extreem naar één kant over. Tegen de EU, tegen marktwerking bij de overheid, tegen het neoliberalisme, enz. Ik vond, met andere woorden, dat hij te veel zwart-wit redeneringen ophing.

Mondeling valt zwart-wit niet zo op, maar schriftelijk wel. Zo vond ik onlangs een stuk van Engelen op Linkedin over de NAVO. Daarin verheerlijkt hij min of meer Rusland onder Vladimir Poetin. Hij zet de VS echter neer als een land, dat de NAVO – binnenkort onder onze Mark Rutte – misbruikt voor zijn eigen imperialistische doeleinden. Het was eigenlijk een recensie van het boek Natopolitanism over de geschiedenis van de NAVO. Het las echter meer als zijn eigen opvatting. Zo interpreteer ik het hieronder ook. (NB: De kopjes tussen “”-tekens zijn uitspraken die ik Engelen in de mond leg. Alle citaten in de tekst zijn uit het stuk van Engelen op Linkedin)

“De NAVO als verlengstuk van het VS-imperialisme”

De VS zou zijn imperialistische belangen vooral via de NAVO proberen te dienen. Dat doet de VS al vanaf de oprichting van de NAVO. Engelen suggereert dat toen – een paar jaar na de Tweede Wereldoorlog – Amerikaanse militairen in Europa waren gebleven om op te treden tegen de communistische partijen die, aldus Engelen:

in West- en Zuid-Europa groot waren geworden uit bewondering voor de ongekende offers die de Sovjet Unie had gepleegd om de Duitse oorlogsmachine onklaar te maken. Die offers waren een factor tien groter dan de offers die de Amerikanen, Britten en Canadezen in het westelijke theater hadden gebracht.

De Sovjet-Unie had grotere offers gebracht dan de Westerse geallieerden? Voor dictator Stalin waren mensenlevens helemaal niets waard, zoals we weten. Hij had er bovendien zelf voor gezorgd dat de kwaliteit van het rode leger flink was uitgehold door ‘zuiveringen’ die hij voor de Tweede Wereldoorlog onder officieren had doorgevoerd. Die ‘grotere’ offers waren dus een direct gevolg van het terreurbewind van Stalin.

De rol van de EU op de Balkan (vanaf 1992) 

Volgens Engelen was de VS voortdurend uit op meer invloed in de wereld door middel van de NAVO. Een bewijs daarvoor zou de rol zijn die de VS en de EU speelden bij de Joegoslavische burgeroorlog die in 1992 begon.

Vanaf het begin van die burgeroorlog had de EU geprobeerd via diplomatiek overleg een einde te maken aan het geweld. Die pogingen van de EU waren vergeefs, niet in het minst omdat de lidstaten van de EU het onderling niet eens waren. De EU kon ook niet voorkomen dat de situatie in Bosnië-Herzegovina (kortweg: Bosnië) uit de hand liep. Het meeste geweld in Bosnië kwam op naam van Bosnisch-Servische paramilitaire groepen. Ik zie nog de beelden van die Bosnische Serviërs die in de heuvels rond Sarajevo continu weerloze Bosnische burgers in de stad beschoten.

Het optreden van de EU in Bosnië was dus een faliekante mislukking. Daarop nam in 1995 de VS onder president Bill Clinton het heft in handen en intervenieerde, terwijl de EU naar het tweede plan werd verwezen. Toen in 1996 de VS daadwerkelijk militair geweld gebruikte onder de vlag van de NAVO en de troepen in de heuvels rond Sarajevo bombardeerde, kwam er een einde aan de terreur tegen de burgers van Sarajevo.

“Het VS-imperialisme op de Balkan”

Wat maakte Engelen hiervan? Volgens hem ging het om een:

hegemoniale strijd tussen Duitsland en de VS om de geopolitieke rol van de EU tijdens de twee Joegoslavische oorlogen van 1992 en 1998, die zoals bekend is gewonnen door de VS en die de EU (en Duitsland) definitief heeft teruggeworpen op een ondergeschikte rol in de alliantie

Er was dus helemaal geen strijd tussen Duitsland en de VS, net zomin als er een strijd was tussen de VS en de EU. De EU durfde en/of wilde niet optreden tegen de etnische zuiveringen door Serviërs. De VS dus wel. Volgens Engelen ging die militaire interventie ten koste van tienduizenden Joegoslavische slachtoffers. Hier pleegt hij echter een pure vorm van geschiedvervalsing. We kunnen het ook een omkering van oorzaak en gevolg noemen. De NAVO trad pas op initiatief van de VS op nadat er al meer dan 100 duizend doden in Bosnië waren gevallen, vooral aan moslimkant.

“Vladimir Poetin heeft voor rust en welvaart gezorgd”

Engelen gaat dan de ’les’ van Bosnië toepassen op de Russische inval in Oekraïne. Eerst laat hij zijn waardering voor Poetin blijken, want het moet kennelijk duidelijk zijn dat:

Poetin binnenslands op redelijk wat steun mag rekenen: hij maakte immers met de knoet een einde aan de strijd tussen de oligarchen, bracht rust, orde en zekerheid (…)

Het is niet duidelijk aan welke strijd Poetin volgens Engelen een einde heeft gemaakt. Wat er is gebeurd is dat Poetin de eerste-generatie oligarchen die niet hem wilden samenwerken uitschakelde (zie hier). Oligarchen die bereid waren het vuile werk voor Poetin te doen, mochten hun rijkdom houden. Bovendien zorgde hij ervoor dat er een nieuwe oligarchie ontstond waartoe vooral Russen uit zijn inner circle behoorden.

Maar volgens Engelen is het leven van de meeste Russen “er beduidend veel beter op geworden”. Kennelijk gaat dat niet op voor de bijna één miljoen Russen die sinds de inval in Oekraïne naar het buitenland zijn gevlucht.  

Maar vergelijk eens de ontwikkeling van het nationaal inkomen per hoofd in Rusland met die ontwikkeling in Nederland, in het plaatje hiernaast. Dat oogt toch niet als een spectaculaire economische groei in Rusland. Bovendien zal het totalitaire systeem in Rusland, net als in China, verhinderen dat de welvaart in Rusland ooit het niveau van Westerse democratische landen benadert.

Het zou Engelen als (voormalig?) socialist ook zorgen moeten baren dat 50 procent van het nationaal inkomen bij de 10 procent rijkste Russen terechtkomt.  Ofte wel de inkomensgroei in Rusland is vooral aan Poetin’s getrouwen ten goede gekomen. Inclusief Poetin zelf uiteraard die inmiddels over een vermogen van 200 miljard euro schijnt te beschikken (CNN).

“De NAVO overvalt de invloedssfeer van Rusland”

Volgens Engelen is de NAVO steeds dieper de Russische invloedssfeer binnengedrongen. Nieuwe toetreders tot de NAVO uit Oost-Europa beschouwt Engelen kennelijk nog als satellietstaten van Rusland. Hadden de Baltische staten, bijvoorbeeld, dan geen recht om tot de NAVO toe te treden omdat Stalin ze aan het begin van WOII met geweld had ingelijfd (historianet.nl)?

Niet dus volgens Engelen, want het zijn helemaal geen soevereine staten. Dat is niets nieuws, beweert hij, want in het Westen bestaan er ook geen soevereine staten. Ook in Nederland zwaait de VS militair de scepter. En zo zijn er dus ook landen waar Rusland militair superieur is. Een van de weinige landen waar dat nog voor geldt is dan Oekraïne. Maar de EU probeerde Oekraïne, uiteraard op aandringen van de VS, “het hoofd op hol te brengen met de vleespotten van Brussel”. En dan zou natuurlijk vanzelf de toetreding tot de NAVO volgen. Dat was gevaarlijk spel, aldus Engelen:

Meermaals heeft Rusland geprotesteerd, gewaarschuwd en uiteindelijk gedreigd. Meermaals is er ook uit eigen gelederen gewaarschuwd voor het gevaarlijke spel dat EU, NAVO en VS aan het spelen waren.

De suggestie van Engelen is dus kennelijk dat Rusland het volste recht had Oekraïne binnen te vallen. De NAVO was immers gewaarschuwd.

De complottheorie van Ewald Engelen over VS-imperialisme

De ‘analyse’ van Engelen leest als een complottheorie, waarin de VS via de NAVO de militaire besluitvorming in de lidstaten infiltreert en vervolgens beheerst. Daarnaast is er in zijn wereldbeeld ruimte voor een verheerlijking van het totalitaire systeem dat Rusland kent sinds Poetin aan de macht is. Hij weegt het niet zwaar dat Poetin systematisch de democratie de nek heeft omgedraaid. Hij vermeldt niet eens dat Poetin met zijn coterie de economie uitzuigt ten koste van Russische burgers.

Maar stel nu eens dat Donald Trump de komende presidentsverkiezingen in de VS wint. Trump zou ook wel de democratie in de VS de nek willen omdraaien. Dat heeft hij eigenlijk al geprobeerd. Het is dan ook niet voor niets dat Trump een heimelijke bewondering voor Poetin koestert. Als Trump president van de VS wordt, is het daarom niet erg waarschijnlijk dat hij Oekraïne zal steunen. Waar is dan het VS-imperialisme van de NAVO gebleven? Is het niet ironisch dat Engelen en Trump dezelfde opvattingen blijken te hebben over de rol van de NAVO in Oekraïne?