Dries van Agt (1931-2024): niet alle terroristen zijn terroristen

Het door hemzelf opgerichte The Rights Forum berichtte dat Dries van Agt op 5 februari jl. was overleden. Van Agt was een ongewone politicus, zoals vele necrologieën al hebben opgemerkt. Het leek soms wel of hij liever naar wielerwedstrijden dan naar politieke bijeenkomsten ging. Ik wil het hier vooral hebben over hoe hij stond tegenover terroristen en dan met name de terroristen van Hamas en de Molukse gijzelaars uit de jaren 1970 die scholen bezetten en treinen kaapten.

Halve waarheden over het Midden-Oosten    

Dries van Agt was de laatste decennia van zijn leven een pleitbezorger van de Palestijnse zaak. Zoals ook het Nieuw Israëlitisch Weekblad memoreerde, heeft hij eens gezegd dat het logischer was geweest als de Joden na de Tweede Wereldoorlog een staat in Duitsland was aangeboden in plaats van waar nu Israël is. Dat dat tot een deportatie van een half miljoen Joden naar Duitsland had moeten leiden, zei Dries er niet bij, want de grootste emigratiegolf van Joden naar het Midden-Oosten vond niet na, maar voor de Tweede Wereldoorlog plaats. Het was het handelsmerk van Van Agts uitspraken over het Midden-Oostenconflict. Hij maakte opmerkingen waar een kern van waarheid in lijkt te zitten (“Duitsland is de grote boosdoener geweest en had daarom een stuk land aan de Joden moeten afstaan.”), zodat de toehoorder dacht dat er wel wat inzit.

Hij wist ook dat zijn gehoor bij zijn talloze spreekbeurten over het Midden-Oosten vooral uit slecht geïnformeerde sympathisanten van de Palestijnse zaak bestond. Bovendien kon hij drijven op zijn grote populariteit vooral bij ouderen. Dat heb ik zelf kunnen meemaken. In 2008 discussieerde ik met hem over dit conflict aan mijn eigen Tilburgse universiteit. Het leek voor mij echter een uitwedstrijd. Een zaal vol grijze bollen was op de hand van Van Agt. Daar paste hij ook zijn tactiek van halve waarheden toe.

“Israël werd gesticht op grond van Palestijnen”

Waarom moest Israël in 1948 in Palestijns gebied worden gevestigd, waar de bevolking zo vredig bezig was het eigen land te bewerken, vroeg Van Agt zich af. Dat was een suggestieve, half ware uitspraak. De Joden hadden een groot deel van het land in het Palestijnse mandaatgebied al voor de Tweede Wereldoorlog in bezit. Zij hadden dat gekocht van Arabische landeigenaren die meestal ergens anders woonden, in Libanon of Syrië.

Bovendien bestond er nog geen duidelijke bevolkingsgroep die je met “Palestijnen” kon aanduiden. De Joden die er in 1948 soms ook al meer 20 jaar woonden waren evengoed Palestijnen als de Arabieren. De Arabieren die op het land woonden, waren keuteboeren die het land pachten van die landeigenaren. Het was dus niet hun land, zoals Van Agt claimde, maar zo moesten er wel van af. Dat lag dan eerder aan hun rijke Arabische broeders dan aan de Joden. Maar zo is het vaak gegaan in het Midden Oosten: Arabieren waren zelden solidair met Arabieren.

“De muur is in strijd met het internationale recht”

Bij diezelfde gelegenheid in 2008 zei hij ook dat Israël in strijd handelde met het internationale recht door een uitspraak van het internationale gerechtshof over de beruchte veiligheidsmuur die Israël aan het bouwen was naast zich neer te leggen.

Er was inderdaad een uitspraak van het internationale gerechtshof, maar die uitspraak was niet bindend omdat de zaak niet was aangespannen door de betrokken landen. Israël handelde dus wel tegen de uitspraak (het hof veroordeelde de muur), maar er was geen juridische reden voor Israël om zich er aan te houden. De jurist Van Agt wist dat natuurlijk, maar zijn grijze gehoor had geen problemen met de halve waarheid van Van Agt.

“Geweld van Hamas is gerechtvaardigd”

Zoals bekend wordt de Gazastrook beheerst door Hamas die zich weinig om het economisch lot van de bevolking bekommert. Wel zijn ze al jaren bezig raketten af te vuren op de burgers van Israël. In Israël heeft dat de bereidheid om tot akkoorden met de Palestijnen te komen op een nulpunt doen belanden, zeker na de terroristische actie van 7 oktober 2023.

Het geweld van Hamas maakte voor Van Agt echter niet uit. Van Agt heeft nooit enige veroordeling over Hamas uitgesproken. Hij verscheen op bijeenkomsten waar Hamas uitdrukkelijk een rol speelde. Het kan hem niet ontgaan zijn dat Hamas de Gazastrook dictatoriaal bestuurde, compleet met beknotting van vrouwenrechten, straatexecuties, eliminatie van de oppositie, en dergelijke. Maar, zo zei hij eens, al die “gewelddaden zijn niet los te zien van de (…) eindeloze bezetting, de voortgaande kolonisatie en annexatie van bezette gebieden.” Door Israël, uiteraard, want dat land is de schuld van alle ellende van de bevolking van Gaza, zoals hij een aantal jaren geleden de NOS liet weten in een open brief.

“Molukse terroristen”

De ene groep die naar een eigen staat streeft was bij Van Agt de andere niet. Dat bleek toen Van Agt als minister van justitie in de jaren 1970 betrokken werd bij het streven naar een autonome Molukse republiek door de in Nederland wonende Molukse bevolkingsgroep. De Nederlandse regering had in een verdrag met Indonesië vastgelegd dat er een autonome status voor de Molukken zou komen binnen een federatief verband. Indonesië heeft zich daar nooit aan gehouden en handelde daarmee in strijd met internationaal recht.

Van Agt heeft aan die aantasting van het internationale recht nooit een letter gewijd. Toen in de jaren 1970 jonge Nederlandse Molukkers gijzelingsacties uitvoerden om die afspraken alsnog af te dwingen, was er geen enkel begrip bij Van Agt voor de Molukkers die hij terroristen noemde. Hun land was in feite ook bezet (door Indonesië) en zij waren door beloften van Nederlandse regeringen over een onafhankelijk Molukken op het verkeerde been gezet. De gijzelingsacties werden op gewelddadige wijze beëindigd onder verantwoordelijkheid van Van Agt. Hij zou indertijd voldaan zijn geweest over de actie. Vol lof was hij voor de “uiterst moedige en kundige wijze” waarop de commando’s te werk waren gegaan.

Terroristen en terroristen, dat was bij Van Agt niet hetzelfde. Terrorisme door moslimfundamentalisten (Hamas) was voor Van Agt niet bezwaarlijk, maar terrorisme door christenen (Molukkers) was dat wel. Zoals ik in 2014 in een opinie in De Volkskrant schreef:

(…) in ieder geval kunnen we vaststellen dat Van Agt erg selectief is geweest in zijn verontwaardiging over aantasting van internationaal recht. Waarom was hij zo stokdoof voor de schreeuw om recht door de Molukkers wier recht op autonomie in een verdrag was vastgelegd, ondertekend door de Nederlandse regering, terwijl hij keer op keer empathie heeft getoond voor Hamas.

Was Van Agt misschien een antisemiet? Hij heeft het altijd ontkend, maar ik zie het als de enig mogelijke verklaring voor zijn curieuze onderscheid tussen Molukkers die een belofte van de Nederlandse regering waargemaakt wilden zien en Hamas dat niets minder wilde dan Israël vernietigen.