Diederik Samson vindt het nieuwe pensioenstelsel structuurversterkend

maar snapt hij wel wat van pensioenen?

Wij kennen Diederik Samson natuurlijk als partijleider van de PvdA (2012 – 2016), als bedenker van de Turkije-deal (2016) en als klimaatspecialist bij de EU (2019 – 2024). Na die laatste baan kwam hij terug als columnist van De Volkskrant. Helaas zeg ik er bij, ik had liever Martin Sommer terug gehad, maar ik heb het niet voor het kiezen. Als krantelezer probeer ik zijn columns zo veel mogelijk te vermijden. Soms lukt dat echter niet, bijvoorbeeld als de kop van zijn column op 21 mei 2025 schreeuwt dat het aanleiding tot grote zorg geeft dat het pensioenvoorstel van NSC bijna werd aangenomen. Dan gaan mijn haren (niet veel, maar wel iets meer dan Samson heeft) recht overeind staan. Maar het is mij inmiddels duidelijk dat hij niet zo goed de werking van het oude pensioenstelsel begreep. Ik zou ook niet weten wat hij van het nieuwe pensioenstelsel begrijpt.

Samson: “de Wtp versterkt de structuur van Nederland”

Het pensioenvoorstel betrof het amendement van Agnes Joseph (NSC) om deelnemers van collectieve pensioenregelingen inspraak te geven of ze mee willen gaan naar het nieuwe pensioenstelsel, zoals beschreven in de Wet toekomst pensioenen (Wtp). Ik vond dat een voorstel dat steun verdient, maar het dus niet kreeg. Samson vond het echter een ‘destructief’ document. Lees mee wat hij ervan vond:

Het amendement, dat de illusie van individuele inspraak in de vormgeving van een collectieve voorziening verkocht, was met name op sociale media buitengewoon populair. Drie regeringspartijen en de grootst mogelijke minderheid van Kamerleden kozen blijkbaar liever voor die positieve feedbackloop op hun eigen schermpjes dan voor een ingewikkeld uit te leggen maar noodzakelijke structuurversterking van ons land. Een voorlopig dieptepunt in een zorgwekkende ontwikkeling.

Bron: De Volkskrant 21 mei 2025

Wat lezen we daar nu? “illusie van inspraak”, “populair op sociale media”, “ingewikkeld uit te leggen structuurversterking van ons land”? Is de Wtp een structuurversterking van ons land? Het is een wijziging van ons pensioenstelsel die de risico’s van beleggen op financiële markten bij de pensioendeelnemers zelf legt. Het zijn dus niet langer de pensioenfondsen (en ook niet meer de Nederlandsche Bank, de toezichthouder voor ons pensioenstelsel) die de wispelturigheid van de financiële markten voelen, maar zij die (verplicht) aangesloten zijn bij een pensioenfonds en premie betalen of pensioeninkomen ontvangen. Zij moeten afwachten wat er met hun pensioen gebeurt. Bij een kredietcrisis zoals eind van het vorige decennium zal hun pensioeninkomen flink kunnen gaan kelderen. Bestuurders van pensioenfondsen kunnen op hun lauweren blijven rusten.

Samson: “Iedereen was voor de Wtp”

Hoe komt Samson erbij dat zo’n wijziging “structuurversterkend” is? Daar mag de lezer naar raden, want na bovenstaande ontboezeming van Samson volgen er in zijn column acht (ja: 8) alinea’s die helemaal niet over de Wtp gaan. Die acht alinea’s gaan over, laten we maar zeggen, politieke tafelmanieren. Dan komt er weer een alinea die heel erg in de verte over de Wtp gaat. Lees maar mee:

De soap rond de pensioenwet onderstreept nog eens hoe groot het probleem is. Als je nota bene als regeringspartij sabotage pleegt op een consensus die na tien jaar intensief overleggen is gevonden, dan neem je je opdracht niet serieus. Vooruitgang wordt niet geboekt door politici die achteromkijkend alsnog hun gelijk willen halen.”

Bron: De Volkskrant 21 mei 2025

Voor de goede orde: consensus betekent dat er een algemene gelijkheid van opvatting heerst. Dus, niet de meerderheid regeert, maar er is unanieme instemming. Het is wel goed om even op te halen dat de Wtp in de Tweede Kamer werd aangenomen met 93 stemmen voor en 48 stemmen tegen. In de Eerste Kamer was de stemverhouding 46 tegen 27. Een duidelijke meerderheid in beide Kamers, maar ook duidelijk geen consensus. Verder was het punt van de inspraak een vrije kwestie voor de huidige coalitiepartijen. Uiteraard wilde de VVD als grote pleitbezorger van de Wtp daar geen afspraken over maken in het regeerakkoord. Waarom het sabotage is als regeringspartij invulling te geven aan een vrije kwestie, is mij dan ook een raadsel.    

Samson haalt zijn pensioenwijsheid van Mathijs Bouman

Blijft natuurlijk nog steeds de vraag waar Samson zijn wijsheden over de Wtp vandaan haalt? Samson heeft samen met Mathijs Bouman een podcast (zie plaatje). In de aflevering van 15 mei 2025 laat Samson zich min of meer door Bouman informeren over de noodzaak van de Wtp. Er zijn uitstervende bedrijfstakken, zegt Bouman rond 15:00 minuten in de podcast, bijvoorbeeld in de grafische industrie. Er is haast geen instroom meer van jonge mensen in die sector, maar er zijn wel veel gepensioneerden. Dan kun je ook geen gegarandeerd pensioen meer beloven, want als het met de beurs tegenzit, kun je niet de eventuele tekorten in het vermogen rechttrekken door de premies van de werkenden iets te verhogen.

Zit daar iets in? Ja, als gedurende de afgelopen, zeg, 50 jaar er voortdurend problemen op de beurs geweest zijn. Maar dat is uiteraard niet waar, er zijn perioden geweest dat de beurs floreerde. De beurs gaat immers op en neer, zoals de economie ook op en neer gaat. Soms komt er dus ‘te veel’ geld binnen en soms ‘te weinig’. Als het pensioenfonds van de grafische sector in het verleden in goede jaren de ‘overschotten’ niet heeft uitgedeeld, kunnen de gepensioneerden in slechte jaren nog steeds de gegarandeerde nominale pensioenen krijgen.

Maar het is zeker waar dat het overschot eens op kan zijn als er geen instroom meer is van jonge deelnemers. Aan het onmogelijke is niemand gehouden. Dan is er geen andere mogelijkheid dan om over te gaan naar een premie-uitkeringssysteem, een soort mini-Wtp op sectorniveau dus. Dat wil echter nog niet zeggen dat het nodig is om voor het gehele land en alle deelnemers stante pede over te gaan op de Wtp. Dit is eerder een pleidooi om kleine pensioenfondsen op te laten gaan in grotere pensioenfondsen.

De doorsneesystematiek is achterhaald …

Is dan het opheffen van de doorsneesystematiek een reden waarom de Wtp zo “structuurversterkend” is? De doorsneesystematiek houdt in dat voor alle pensioendeelnemers een euro betaalde premie precies dezelfde pensioenopbouw oplevert. Maar de beleggingen met die euro leveren natuurlijk meer rendement op voor een jongere dan voor een oudere. Toch krijgen die jongere en die oudere voor die ene euro hetzelfde extra pensioeninkomen terug. Een oudere werkende pensioendeelnemer betaalt dan dus eigenlijk te weinig en de jongere pensioendeelnemer betaalt te veel premie om dat extra pensioeninkomen te krijgen. Als je altijd bij een collectief pensioenfonds blijft, maakt dat niet uit. Wat je te veel betaalt als je jong bent, krijg je in feite weer terug als je oud bent. Dat middelt elkaar wel uit (als er geen grote inkomensverschillen zijn, zie verderop).

Het wordt wel een probleem als je rond je 40-ste het pensioenfonds verlaat. Dan krijg je niet terug wat je te veel betaald hebt toen je een jonge premiebetaler was. Je krijgt het misschien ook niet terug als je in een uitstervend pensioenfonds zit. Als er geen jongere deelnemers meer deel gaan nemen in jouw pensioenfonds, zijn er immers geen mensen meer die jou kunnen compenseren voor het te veel betaalde in jouw jonge jaren.

… maar de Wtp was niet nodig om dat te fixen

Zelf heb ik die doorsneesystematiek altijd een ongewenst verschijnsel gevonden. Met een aantal collega’s liet ik in 2011 zien dat de doorsneesystematiek vooral gunstig is voor hogere inkomens. Zij betalen laat in hun carrière weliswaar meer premie dan leeftijdgenoten met een lager inkomen. Daar er echter op iedere euro premie eenzelfde subsidie zit, krijgen oudere deelnemers met een hoog inkomen meer subsidie dan leeftijdgenoten met een lager inkomen. Curieus is dat Diederik Samson schijnt te denken dat er in het oude pensioenstelsel geen herverdeling binnen generaties zat (beluister de podcast van 15 mei, rond de 23^e minuut).

Een ander probleem met de doorsneesystematiek is dat bij een gelijkblijvende premie vergrijzing de opbrengst op een euro premie doet dalen. Bij vergrijzing daalt het aantal jongere deelnemers. De oudere premiebetalers krijgen dan een lagere opbrengst op hun premie dan de oudere deelnemers voor hen. Vergrijzing maakt de subsidie die jongeren geven aan de ouderen, duurder.

Maar het was helemaal niet nodig om voor die twee financiële ‘gaten’ het oude pensioenstelsel af te schaffen. Als de premies leeftijdsafhankelijk waren gemaakt, waren die problemen deels opgelost. Deels, want ook dan moeten er compensaties gegeven worden omdat de jongeren door de lagere premie die ze gaan betalen niet meer dezelfde subsidie als voorheen geven. Er zullen dus verliezers zijn. Wat mij betreft, zouden dat vooral de oude deelnemers met hoge inkomens moeten zijn, want die kregen onder de doorsneesystematiek ten onrechte meer subsidie dan oude deelnemers met lage inkomens.

Samson: “Pensioenvoorstel NSC kwam door het populisme”

Wat is dan precies het voordeel van het nieuwe pensioenstelsel? Uit de podcast van de heren Samson en Bouman wordt het mij niet duidelijk. Bouman zegt zo rond minuut 30 dat in het oude stelsel de jongeren voor de pensioenen van de ouderen zouden moeten opdraaien. Dan heeft hij het waarschijnlijk over de gevolgen van vergrijzing onder de doorsneesystematiek (zie boven). We zagen al dat dat makkelijk verholpen had kunnen worden in het oude stelsel.

Aan het eind van de podcast zegt Samson nog dat het aan het populisme ligt dat een serieuze hervorming als de Wtp niet langer geaccepteerd wordt. Maar waarom de Wtp dan een structuurversterkende hervorming is, legt hij daarbij nog steeds niet uit.

En ja, als je een bepaalde ontwikkeling niet leuk vindt – Samson vindt het als oud PvdA-bestuurder kennelijk ongewenst dat burgers inspraak krijgen bij ingrijpende hervormingen zoals de Wtp – dan geef je gewoon het populisme de schuld.