Nu, naar wij verwachtten, de problemen rond de ‘staatsrechtelijkheid’ van de PVV binnenkort uit de wereld zullen zijn (zie hier, hier en hier), kunnen we het over het beleid gaan hebben, bijvoorbeeld over de zorg. Op dat terrein staan de PVV en de BBB dichter bij de SP dan bij de VVD en het NSC. Neem bijvoorbeeld het eigen risico in de basisverzekering..

VVD en NSC tegen PVV en BBB over het eigen risico

Zowel de BBB als de PVV kondigden in hun verkiezingsprogramma aan dat eigen risico te willen afschaffen. De VVD en het NSC wilden de echter het eigen risico behouden. Het NSC wil het eigen risico niet verhogen:

“We zorgen ervoor dat het eigen risico voor mensen minder belastend is door hen niet te dwingen om het volledige eigen risico in één keer te betalen, maar per behandeling een deel van het eigen risico. De optie om het eigen risico te verhogen ondermijnt de risicosolidariteit in de zorg en willen we schrappen.”

NSC-verkiezingsprogramma, blz. 45

De partijen die tegen het eigen risico zijn vinden het een straf voor ziek zijn. Dat eigen risico betaal je immers als je medicijnen nodig hebt, of naar een specialist moet. Het afschaffen van het eigen risico, zo zegt de PVV:

“is pas echt inzetten op preventie. Laten we niet langer het land zijn waar mensen met druk op de borst of een knobbeltje blijven doorlopen omdat ze het eigen risico niet kunnen betalen”

PVV-verkiezingsprogramma 2023, blz. 16

Voor de zekerheid: het eigen risico geldt niet voor huisartsenzorg. Dus, met een knobbeltje kun je wel gratis naar de huisarts, maar als die je doorstuurt naar de chirurg om het knobbeltje weg te laten halen, moet je het eigen risico wel betalen.

De BBB wil ook het eigen risico opheffen. Dit zegt het BBB-verkiezingsprogramma:

Medicijnen en eigen risico
Bron: unsplash.com

“Het eigen risico wordt sterk verlaagd en indien mogelijk de komende jaren afgeschaft. Het idee is dat eigen betalingen ervoor zorgen dat onnodig zorggebruik wordt tegengegaan. Maar in de praktijk is het eigen risico een straf op (chronisch) ziek zijn. Eigen betalingen remmen vaak zorggebruik bij mensen die dit het hardst nodig hebben. Dit heeft later vaak juist hoge zorgkosten als gevolg.”

BBB-verkiezingsprogramma, blz. 63

Dat kan dus nog interessant worden als de beoogde coalitiepartners (BBB, NSC, PVV en VVD) over dit punt gaan onderhandelen. We zien de VVD en het NSC hier al tegenover de BBB en de PVV staan. De eerste test, daarover is echter al geweest, want vrij snel na de verkiezingen op 13 december 2023 diende de SP en de PvdD een motie in die uitsprak dat het eigen risico zo snel mogelijk moet worden afgeschaft. Deze motie werd met 80 stemmen voor aanvaard door de Tweede Kamer. De PVV en de BBB stemden voor en de VVD en het NSC stemden tegen. Kassa voor de komende formatiepogingen? Er zijn gelukkig ook hier compromissen denkbaar die de vier partijen tevreden kunnen stellen.

Overconsumptie?

Laten we om de gedachten te bepalen eens nagaan waarom er een eigen risico in de basisverzekering geldt (zie hier voor een meer technische beschrijving). Een mogelijk probleem bij ziektekostenverzekeringen is ‘overconsumptie’. Overconsumptie wil zeggen dat een patiënt meer behandelingen vraagt en krijgt dan noodzakelijk is. Dat een patiënt om te veel behandeling kan vragen, weten wij als (potentiële of echte) patiënten zelf heel goed. Als het om onze eigen gezondheid gaat, worden we liever te veel dan te weinig behandeld.

Economen denken dat consumenten reageren op financiële prikkels. Dat geldt ook als het om ‘consumptie’ van medische zorg gaat. Als die medische zorg gratis is, zal een patiënt meer (mogelijkerwijs heel veel meer) zorg vragen dan als hij een deel van de kosten zelf moet betalen. Bij een eigen risico moet een patiënt zelf een deel van de kosten betalen. Dus, als je eerste medische behandeling 385 euro kost, zul je die helemaal zelf moeten betalen. Het eigen risico is in Nederland immers gelijk aan dit bedrag. Alle volgende behandelingen in hetzelfde jaar zijn in dit geval echter gratis.

Het eigen risico helpt dus alleen de vraag naar medische zorg te beperken als het hoog genoeg is. Als je gauw door je eigen risico heen bent, zal de rem op medische zorg immers snel wegvallen. Maar, is dat erg als er ‘te’ veel medische zorg wordt geconsumeerd? Het antwoord is ja, omdat het nut van medische behandelingen vaak (maar niet altijd) afneemt, naarmate het aantal behandelingen toeneemt. De medische sector levert dan te veel ineffectieve zorg. Economen zeggen het zo: doctoren voeren behandelingen uit waarvan de kosten hoger zijn dan de baten van die zorg.

Doet een eigen risico in de praktijk medisch gebruik dalen?

Nuttige zorg?
Bron: unsplash.com

De vraag is wel: zal een eigen risico het medisch gebruik in de praktijk doen dalen? Kun je het effect van een eigen risico überhaupt wel meten? Ja, dat kan, maar alleen als er (substantiële) veranderingen in de hoogte van het eigen risico optreden. Dat was overduidelijk bij dit onderzoek het geval, waar werknemers bij een bedrijf in de VS overgingen van een verzekering met gratis medische zorg naar een verzekering met een eigen risico van ongeveer 3.500 euro. Het effect was substantieel. Na de overgang naar de nieuwe verzekering daalde de hoeveelheid medische zorg met ongeveer 12 procent. Die daling betrof alle mogelijke medische zorg, nuttige en minder nuttige zorg. Patiënten waren dus niet selectief als zij minder zorg vroegen.

In Nederland is de hoogte van het eigen risico ook niet altijd even hoog. De wetgever verandert dat eigen risico regelmatig. Dat betekent dat onderzocht kan worden wat de effecten zijn van die veranderingen. Onderzoekers van de Universiteit van Tilburg hebben een dergelijke exercitie uitgevoerd. Hun belangrijkste bevinding was dat een verhoging van het eigen risico met 100 euro tot een verlaging van uitgaven aan medische zorg met ongeveer 3 procent zou leiden. De uitgaven aan het basispakket van de zorgverzekering bedragen in totaal zo’n 55 miljard euro (zie hier). De verhoging van het eigen risico met 100 euro zou dus een besparing van 1,6 miljard euro betekenen.

Kosten afschaffen eigen risico: 10 miljard euro per jaar?

Omgekeerd, als we dit resultaat ook mogen omdraaien, betekent het geheel afschaffen van het eigen risico dat de basisverzekering ruim 6 miljard euro duurder zou uitvallen. Dat zou betekenen dat de ruim 15 miljoen premiebetalers voor de zorgverzekering 420 euro per jaar aan extra premie betalen alleen door verandering in de medische consumptie. Daarnaast moet natuurlijk ook de zorg die voorheen uit het eigen risico werd betaald, nu door premies worden gefinancierd. Het gaat hierbij om een bedrag van bijna 3,5 miljard euro. Dat leidt tot een verdere premieverhoging van 230 euro per jaar.

We hebben dus – op basis van onderzoek – berekend dat het afschaffen van het eigen risico in totaal een kleine 10 miljard euro kost. Dat zou een premieverhoging van 650 euro per jaar betekenen. Dat is dus heel wat meer dan de 6 miljard euro die de demissionaire minister Ernst Kuipers de Tweede Kamer voorrekende. Ik weet niet welk onderzoek Kuipers gebruikte om zijn berekeningen te doen. Menselijk gedrag voorspellen leidt hoe dan ook tot onzekere uitkomsten. Dan lijkt het mij verstandig op de ‘pessimistische’ uitkomsten van de Tilburgse onderzoekers te bouwen. Vooral daar bekend is dat onze wetgevers nogal eens de neiging hebben de ongewenste effecten van beleidsmaatregelen te onderschatten (zie bijvoorbeeld het tarief voor huishoudelijke hulp).    

Onderconsumptie?  

Gevolg van onderconsumptie? Bron: pexels.com

Het eigen risico leidt dus tot minder medische zorg. De vraag blijft of dat wel gewenst is. Gaan mensen zorg mijden die ze eigenlijk wel nodig hebben? Aangezien huisartsbezoek niet onder het eigen risico valt, zullen mensen niet te laat naar de huisarts gaan door het eigen risico. Wellicht zullen ze wel minder dan gewenst medicijnen gebruiken. Uit het hierboven vermelde onderzoek uit de VS blijkt dat verzekerden niet erg selectief zijn bij het terugdraaien van behandelingen. Zowel nuttige als minder nuttige ingrepen worden vermeden. Als een patiënt bezuinigt op een nuttige behandeling, is er sprake van te lage consumptie.

Zullen ze minder specialistische zorg gebruiken? Stel, een patiënt heeft longkanker (om maar iets dramatisch te noemen), zou hij zich dan vaker laten bestralen als de prijs per bestraling lager is? Dat ligt niet voor de hand. Op de eerste plaats niet omdat de behandelingskosten zo hoog zijn dat na een eerste behandeling het eigen risico in feite al gebruikt is. Dan hoeft een patiënt dus niet de behandeling te stoppen wegens het eigen risico. Op de tweede plaats zal bij een ingewikkelde ziekte de patiënt zich eerder bij het oordeel van de specialist aansluiten. Dan heeft het eigen risico dus ook geen effect op het aantal behandelingen.

Meer solidariteit of alternatieven gewenst?

Bij ernstige en ‘dure’ ziekten is het eigen risico eerder een belasting op ziekte, zoals de voorstanders van afschaffing beweren. Het eigen risico heeft hier echter geen effect op het aantal behandelingen. Dan blijft de vraag of gezonde mensen voor 100 procent solidair moeten zijn met zieke mensen. Want die solidariteit is er natuurlijk wel via de premiebetaling, maar voor een klein deel – 9 procent volgens de minister – is die solidariteit er niet.

Wat mij betreft is er een grens aan de maximaal mogelijke solidariteit. Waarom zou je bijvoorbeeld solidair zijn met iemand die door een ongezonde levensstijl ongeneeslijk ziek is geworden?  Natuurlijk weet je niet of mensen door eigen schuld ziek zijn geworden. Als je vanaf je geboorte chronische gezondheidsproblemen kent, is er sprake van pech, niet van schuld.

Maar het is aan de wetgever om te bepalen of alle pech voor rekening van de gezonde mensen moet komen. Bij de politieke partijen die een kabinet pogen te formeren, lijken de wegen zich te splitsen VVD en NSC aan de ene kant en PVV en BBB aan de andere kant.

Hopelijk zullen zij gezamenlijk naar ‘slimmere’ alternatieven kijken voor de vormgeving van het eigen risico. Minke Remmerswaal onderzocht een aantal van deze alternatieven. Daarnaast zouden de onderhandelaars een onderverdeling kunnen maken van nuttige en minder nuttige medische behandelingen en daar het eigen risico bij aanpassen. Dat soort alternatieven kunnen de ‘botte’ werking van het eigen risico corrigeren en maakt een compromis tussen de onderhandelende partijen mogelijk.

Breaking news: De BBB wil van de minister horen hoe hij zo zeker weet dat de extra kosten van het afschaffen van het eigen risico 2,6 miljard euro bedragen. Tsja, het kan zelfs meer zijn, zie boven.


0 reacties

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.